Qirghizistandiki weqelerning tesiri mesilisi

Aldinqi bir hepte ichide qirghizistanda yüz bergen öktichiler inqilabi we uning netijiside esqer aqayéw hökümitining emeldin qaldurulup, yéngi waqitliq hökümetning meydan'gha chiqishi, sabiq ikki palataliq qirghiz parlaméntining ornigha yéngi bir palataliq parlamént sheklining dessishi hemde hökümet we parlaméntni démokratik pikirge ige öktichilerning igilishi jughrapiyilik orni intayin muhim bolghan ottura asiya döliti-qirghizistanning etrapidiki döletlerge jümlidin mezkur rayonda öz tesirini tikleshke tirishiwatqan chong memliketlergimu tesir körsetmey qalmidi.

Qirghizistan weqesi we chong döletler

Qirghizistanda amérika we rusiyining herbiy baziliri mewjut bolup, 11-séntebir weqesidin kéyin, qirghizistanni öz ichige alghan ottura asiya memliketlirining démokratiyining ülgisi bolghan amérika we yawropa birliki shuningdek shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilati bilen bolghan hemkarliq munasiwetliri rawajlinishqa qarap yüzlen'gen idi. Bishkekte yéngi hökümet meydan'gha kelgendin kéyin, amérikining bu jaydiki herbiy bazisining dawamliq mewjut bolup turidighanliqini bildürgen. 29-Mart küni washin'gtondiki "karnégi xelqara tinchliqni ilgiri sürüsh merkizi" de ötküzülgen muhakime yighinida bu merkezning yuqiri derijilik mutexessisi marta bril olkot qirghizistan weqesining tashqi siyasiy tesiri hemde bu yéngi hökümetning tashqi siyasiti heqqide toxtilip mundaq dégen؛

"Ularning hemmisining éytishiche shuningdek méningche, biz shuninggha ishinishimiz kérekki, ular dölitining tashqi siyasitini qaytidin békitishke tereddut qilmaywatidu. Bu ularning asasliqi amérika we rusiye herbiy bazilirigha hemde qirghizistanning xitay, rusiye bilen eslidin bar bolghan alahide munasiwitige qaritilghan"

Uning qarishiche؛ qirghizistandiki weziyet rusiye we xitayning alahide diqqet qilishigha érishken.

Rusiye metbu'atliridiki melumatlargha qarighandimu, qirghizistan yéngi hökümitining bashliqi qurmanbék baqiyéw wladimir putin'gha téléfon bérip, rusiye bilen yaxshi munasiwet ornitidighanliqini shuningdek ularning rusiyining yardimige muhtaj ikenlikini bildürgen. Wladimir putinmu, qirghizistan'gha yardem qilidighanliqini eskertken hemde mexsus yighin échip, bu mesililerni muzakire qilghan. Rusiye da'iriliri yenila kolléktip bixeterliki kélishimi teshkilatining manwérini ötküzidighanliqini tekitligen.

Gherb metbu'atliridiki inkaslar

Bu heqte élan qilin'ghan maqalilar köp bolup, wekil xaraktérliqliridin biri shuki, yawropada chiqidighan" lé monde" < Le Monde> gézitide élan qilin'ghan nataliye nurgayréd isimlik küzetküchining bishkektiki weqeler heqqidiki maqaliside " béshkektiki "tulpan güli renglik inqilab rusiyining ottura asiyadiki tesirini ajizlitidu" dep höküm chiqirilish bilen birge mezkur rayonda amérikining tesir küchining ghelibige érishkenliki otturigha qoyulghan.

En'giliyidiki "kündilik télégraf" gézitide élan qilin'ghan bir maqalide bolsa, qirghizistandiki bu özgirishlerning etrapidiki döletlerning hakimmutleq rehberlirigimu tesir körsitishi mumkinliki tekitlen'gen.

M. K . Bxadrakumar isimlik yene bir aptorning " asiya waqti" gézitide élan qilin'ghan maqaliside qirghizistanning jenubidiki osh we jalal abad oblastlirining eslide 20-yillarda özbékistan'gha tewe jaylar bolup, kéyin stalin teripidin qirghizistan'gha , tajikistan'gha tewe buxara we semerqendning özbékistan'gha ayrip bérilgenliki, netijide bu jayda bir xil milliy qarshiliq ehwallirining peyda bolghanliqi otturigha qoyulghan.

Aptor maqaliside özbékistan bilen chégrilinidighan bu jaylardiki jümlidin bishkektiki siyasiy özgirishlerning qoshna özbékistan'ghimu tesir körsitishi mumkinlikini tekitligen.

Özbékistan'gha körsitishi mumkin bolghan tesirler

Melumki, özbékistandiki islam kerimop hökümiti uzundin buyan xelqara jemiyet teripidin démokratiyilik tereqqiyatni ilgiri sürmesliki shuningdek siyasiy öktichilerni jazalighanliqi bilen eyiblinip kelmekte. Özbékistanning sabiq parlamént ezasi hemde prézidéntning sabiq meslihetchisi bolghan jahan'gir memetop ependi qirghizistan weqelirining özbéskistan'gha tesir körsitishning muqerrerlikini tekitlep, gerche hazirning özide biwaste tesirlerning alametliri körülmisimu, lékin buningdin kéyin, qirghizistan hökümitining resmi bir démokratik siyasetlerni yürgüzüshige baghliq tesirlerning bolidighanliqini tekitlidi.

Jahan'gir memetop ependini yene, qirghizistanning etrapidiki dichtatorlarning öz tüzümlirini mustehkemlesh üchün xelqqe bolghan bésimlirini kücheytiwétishi mumkinlikini, emma kerimop tüzümining haman axirlishidighanliqini qoshumche qildi.

Jahan'gir memetop we bashqa mulahizichilerning qarishiche, qirghizistan'gha qoshna memliketlerdin xitay gherb ölchemliri boyiche alghanda kishilik we démokratik hoquqlar depsende qilinishqa uchrawatqan, bir partiyilik, hakimmutleqliq tüzümidiki dölet. U ottura asiyaning yuqiri derijide tereqqi qilghan démokratik rayon bolushini xalimaydu. Chünki, bu Uyghurlargha biwaste tesir körsitishi mumkin.

Özbékistan , tajikistan we qazaqistanlar bolsa, sowét ittipaqining mustebit tüzümidin qutulup, musteqilliqqe érishken bolsimu, téxi hazirghiche démokratiylishish ölchemlirige yetmigen, yenila hakimmutleqliq tüzüm üstünlükni igiligen memliketler bolup, ular bu jehette qirighizistan bilen tamamen oxshashtur.

Elwette, qirghizistan bilen chégralanmisimu, yenila bu jayda özining sabiq tesirini saqlap qalghan rusiye bolsa, oxshashla téxi toluq démokratiyiliship kételmigen, hakimmutleqliq qalduqliri öz küchini yoqatmighan memlikettur.

Nöwette, ottura asiya xelqliri ya démokratik tüzümni yaki bolmisa mustebitlikni tallashqa duch kelgen bolup, qirghizistan xelqi aldi bilen bu tallash yeni heqiqiy démokratiyilishish tallishining qedimini basti. (Ümidwar)