Xitay, rabiye xanimning oghli ablikim abduréhimgha jaza höküm qildi

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Rabiye qadir xanimning oghli ablikim abduréhim (Uyghur amérika birleshmisi teminligen)

Seyshenbe küni, 17 - april, xitay edliye xitay edliye tarmaqliri dunya Uyghur qurultiyi re'isi, meshhur kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir xanimning üchinchi oghli ablikim abduréhimni sotlap, 9 yilliq qamaq jazasigha hokum qildi.

Yéngi böhtan

Melum bolushiche, ablikim abduréhim ürümchi ottura sot mehkimisi teripidin sotlan'ghan.

Xitay axbarat wastiliri sot höjjetlirini neqil keltürüp bergen xewerdin ashkarlinishiche, ablikim abduréhimgha torda bölgünchilikni terghip qilidighan maqalilerni tarqatqan, ammini xitay hökümitige qarshi heriket qilishqa qutratqan, xitayning kishilik hoquq we az sanliq milletler siyasitini burmilaydighan maqalilerni yazghan, dégen jinayetler artilghan iken.

Birleshme agéntliqining 17 - april bergen xewride ashkarilishiche, ürümchi ottura sot xadimi "u rabiye qadirning oghli" dep éytqan bolsimu, lékin u bu mesile üstide ichkirilep toxtilishni ret qilghan.

Xeliq-ara Uyghur jama'étining inkasi

Ablikim abduréhimining sotlinishigha qarita dunya Uyghur qurultiyi bayanat ilan qildi. Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishitning bayanatigha qarighanda, bu sot yépiq halette, hetta xitayning özining asasiy qanunlirighimu xilap halda, élip bérilghan iken.

Dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komtéti re'isi, amérika Uyghur birleshmisining bash katibi we amérikida xelq'araliq qanun buyiche mexsus terbiye alghan qanunshunas alim séytop ependi, ablikim üstide échilghan sotning héchqandaq edliye tertipige hörmet qilmighan halda échilghanliqini ilgiri sürdi.

Arqa körünüshler

Rabiye qadir xanim Uyghurlarning, jümlidin Uyghur élide yashap turghuchi barliq milletlerning insandek yashashqa bolghan intilishliri we kishilik hoquq küreshlirining simwoli.

1999- Yili awghustta, rabiye qadir xanim amérika dölet mejlisi tekshürgüchiler guruppisi ürümchide ziyarette boliwatqanda, ular bilen körüshüsh üchün ketip barghan yol üstide, mexpiy saqchilar teripidin qolgha élin'ghan. Shu seweptin, rabiye qadir, "dölet mexpiyetlikini ashkarilidi" dégen jinayet bilen qarilinip, 8 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi.

Kéyin amérika hökümiti we bashqa yawropa ellirining xitaygha özlüksiz bésim ishlitishi arqisida, 2005-yili rabiye qadir xanim qoyup bérilip amérikigha yolgha sélin'ghan we sürgünlük hayatini bashlighan. Shuningdin étibaren rabiye qadir xanim xitay hökümitining Uyghur élide yürgüzüwatqan adaletsiz siyasitini ochuq ‏- ashkara sököp kelgen.

Rabiye qadir, Uyghur demokratik küchlirining yol bashchisi

Rabiye qadir xanim

Rabiye qadir, amérikida yashash jeryanida Uyghur amérika jem'iyitining re'islikige saylan'ghan we Uyghur kishlik hoquq démokratiye fondini qurup chiqqan. Shundaqla, 2006-yili baharda dunya Uyghur qurultiyining re'isi bolup saylan'ghan .

Shu saylamdin kiyin uzun ötmey xitay da'iriliri uning perzentliridin qahar abduréhim, roshen'gül abduréhim, ablikim abduréhim we alim abduréhimlarni qolgha alghan we qahar abduréhimgha 12 ming 500 amérika dolliri jerimane artip qoyup bergen, roshen'gül abduréhimni réjim astigha alghan. Rabiye qadir xanimning kenji oghli alim abduréhimni baj oghrilash jinayiti bilen eyiblep 2006 - yili 27- noyabirda 7 yilliq qamaqqa höküm qilip, 62 ming 500 amérika dolliri jerimane qoyghan idi.

Rabiye qadir xanim, amerika parlamenti orunlashturghan guwalik berish yighinida (süretni Uyghur amerika jemiyiti teminligen)

Xitayning bu qilmishigha qarita, rafto kishlik hoquq jem'iyti ochuq xet yézip oz naraziliqini ipadiligen hemde rabiye qadir xanimning perzentlirini gunahsiz dep qaraydighanliqini, ulargha artilghan eyibleshlerning tamamen asassiz we oydurma ikenlikini otturigha qoyghan.

Rafto kishlik hoquq jem'iyti ochuq xétide éniq qilip "biz junggo da'irilirining bu qilmishini rabiye qadir xanimning oz xelqining kishlik hoquqini qolgha keltürüsh üchün élip bériwatqan heqqaniy kürishini tosush üchün qilghan öch élish herikiti dep hésablaymiz we qattiq eyibleymiz. Shuningdek, junggo hökümitidin kishlik hoquq prinsiplirigha hörmet qilishini, rabiye qadir xanimning ürümchidiki a'ilisi we perzentlirige qaritilghan zorawanliqini toxtitishini, türmidiki perzentlirini qoyup bérishini yene bir qétim qattiq telep qilimiz" déyilgen idi.

Ablikim abduréhimning sot jeryani

Alim abduréhim sotliniwatqan jeryanda ,xitay da'iriliri ablikim abduréhim heqqide kop toxtalmighan bolup , melum bolushiche, ablikim abduréhim 2007 - yili 28- yanwar mexpiy sotlan'ghan. Uning a'ile ezalirining bildürüshiche, ablikim abduréhimning salametliki nacharlashqan bolsimu, lékin dawalinishqa ruxset qilinmighan. Xelq'ara kechürüm teshkilati 2007 yili 8 - mart ilan qilghan bayanatida, 2006-yili 26 ‏- noyabir ablikim abduréhim ürümchidiki tengritagh tutup turush merkizide salametliki nacharlashqanliqi seweblik mangalmighachqa zembilge sélip toshulghanliqini neqil keltürgen.

Gerche ablikim abduréhim xéli burunla sotlan'ghan bolsimu, qanche yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi namelum idi. Uningdin bashqa ablikim abduréhim 1999 ‏- yilimu, ‘amérikigha gézit ‏- jurnallarni saldi’ dégen gunah bilen qarilinip ikki yérim yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi.

Ablikim abduréhimning 9 yilliq qamaq jazasigha tartilishi rabiye xanimgha mu'eyyen rohiy zerbilerni élip kelgen bolsimu, lékin u xitayning qilmishliri tüpeyli özining démokratiye we insan heqliri üchün tashlighan bu mushkül emma , xasiyetlik sepiridin hergiz chikinmeydighanliqini, xitayning bu qilmishining uning bu pa'aliyetlirini tosup qalalmaydighanlqini ipadilidi.

Rabiye xanim yene, öz perzentlirining héchqandaq qutratquluq we bölgünchilik pa'aliyetlirige qatnashmighanliqini, bularni xitay bergen mebu'at - xewerlerdin körüwélishqa bolidighanliqini bildürdi. Rabiye xanim, xitayning dunya siyasiy sehniside mu'eyyen nopuzgha ige dölet bolushqa tiriship kelgenlikini, bolupmu kéler yili olimpik yighini ötküzidighanliqini tekitlep, oghli ablikimge, mushundaq bir peytte, xitayning qamaq jazasi höküm qilishi, xitay özining xelq'aradiki obrazigha selbiy tesir körsitidighanliqini, bundaq yiniklik bilen élin'ghan qarar-hoküm üstide, xitay rehberlirining soghuq qanliq bilen yene bir qétim oylinip, ish élip berishini ümüt qilidighanlighini bildürdi. (Jüme)