Yaponiyining ikki qirghaq munasiwitidiki roli qandaq?

• Muxbirimiz arzuning bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Amérikidiki üch asiya ishliri mutexessisi ötken jüme küni washin'gtonda, amérika bilen yaponiyining 19 - fiwral küni élan qilghan birleshme bayanati heqqide öz pikrini otturigha qoydi. Atlantik kéngishide ötküzülgen muhakime yighinida, jorj washin'gton uniwérsitétining asiya ishliri mutexessisi mayik mochizuki (Mike Mochizuki) yaponiyining dölet mudapi'e we tashqi ishlar sahesidiki zatlarning " yaponiye, amérikining teywenni qoghdaydighan her qandaq herbiy herikitige qatnishishtin bash tartmaydu" dep qarawatqanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

" Méningche, bolmidi dégende yaponiyilikler amérikining yaponiyidiki baziliri we herbiy eslihelirini xalighanche ishlitishige yol qoyush mejburiyiti bardek his qilidu. Hetta yaponiyidiki öktichi partiyining siyasiyonliri yaponiyining bu jehetlerde amérikigha yol qoyushi kéreklikini ochuq bildürgen" .

Eger xitay teywenge hujum qilsa…

Mayik muchizukining bildürüshiche, yaponiye yéqinqi yillardin buyan, teywen bilen yéqinlishishqa qarap yüzlen'gen. Yaponiye nöwette xitayning qarshiliqigha qarimastin, teywenning dunya sehiye teshkilatigha kirishini qollimaqta. Xitay hökümitining xa'ishigha qarshi yene, ikki döletning yuqiri derijilik siyasiy erbabliri öz- ara qoyuq bérish- kélish qilmaqta.

Mayik mochizuki, eger xitay teywen'ge hojum qozghashni pilanlisa, choqum yaponiyining inkasinimu oylishishi kéreklikide héchqandaq shek -shübe yoqliqini bildürüp, mundaq dédi:

"Méningche yaponiye amili qoshulghanda, xitayning teywen'ge herbiy heriket élip bérishi téximu müshküllishidu. Belkim bu, xitayning herbiy herikitini tosush rolini ötishimu mumkin" .

Teywen xitayning tehdidige uchrawatqan bir nazuk aral

Atlantik kéngishidiki muhakime yighinigha qatnashqan, jons xopkins uniwérsitétining proféssori deywid boranmu (David Brown) yighinda söz qilip, teywenning, özini xitay chong quruqliqining tehdidge uchrawatqan kichik, nazuk bir aral dep qaraydighanliqini körsitip mundaq dédi:

"Shunga, chin shüybyen hökümitining, yaponiyining teywen bixeterlikige munasiwetlik her qandaq herikitini qollash pozitsiyide boliwatqanliqini köreleymiz" .

Deywid buranning bildürüshiche, ötken küzde, teywen we yaponiye mutexessisliri teybiyde yighin échip, rayonning bixeterlik mesililirini muzakire qilghan. Teywen prézidénti chin shüybyenmu yighin'gha qatnashqan bolup, u nutuqida, ikki dölet otturisidiki dölet mudapi'e hemkarliqini kücheytishni tekitligen.

Buranning éytishiche, bashqa teywen emeldarlirimu, chin shüybiyen'ge oxshash pikirlerni otturigha qoyghan. Bir teywen emeldari yene, yaponiyining " tinchliqperwer" dep atalghan asasiy qanunigha özgertish kirgüzüsh kéreklikini teshebbus qilghan. Chünki yaponiyining hazirqi asasiy qanunida, yaponiye peqet özini qoghdash yolidila herbiy heriket élip baralaydu.

Uning körsitishiche, teywen ilgiri özini mustemlike qilghan yaponiyige, xitaydin perqliq mu'amile qilidu. Gerche teywenmu, xitaygha oxshashla yaponiyining senkaku taqim arallirining igilik hoquqini telep qilip kéliwatqan bolsimu, biraq bu ikki terep munasiwitide yiriklik peyda qilmighan.

" Eger teywen hökümitini bekrek qistisa,ular özining senkaku taqim arallirigha bolghan igilik hoquqini telep qilidu. Biraq bu mesilining arqisida siz ammiwiy naraziliq keypiyatlirini bayqimaysiz" .

Xitay yaponiye bilen inaq munasiwet saqlashqa muxtaj

Sitimsin merkizining xitay ishliri mutexesisi alan rombérg (Alan Romberg) muhakime yighinida söz qilip, xitay nöwette asasliq diqqet qiliwatqan mesile yaponiyining teywende qandaq rol oynishi bolmastin, belki yaponiyining 2 - dunya urushi mezgilidiki " jinayi qilmishliri" ikenlikini bildürdi.

Uning éytishiche, gerche yaponiye buningdin epsuslinidighanliqini qayta - qayta bildürüp kéliwatqan bolsimu, biraq, xitay yaponiyining kechürüm sorishidin qana'etlenmigen. Yaponiye armiyisining urush jinayetliri ichide bolupmu " nenjing qirghinchiliqi" dep atalghan weqening xitay puqralirida keltürüp chiqarghan rohiy azabi téxiche pütmigen iken.

Alan rombérg, xitay hökümiti yaponiyining asiya-tinch okyan rayonida yitekchi orunni talishishidin endishe qilip, puqralarning bu xil rohiy azabini olghaytqanliqini bildürdi. Emma uning körsitishiche, xitay iqtisadiy sewebler tüpeylidin yenila yaponiye bilen inaq munasiwetni saqlashni ümid qilidiken.

" Xitay üchün ikki terepning yiligha 200 milyard dollarliq sodisi, bolupmu yaponiyining xitaygha keng kölemde meblegh sélishi intayin muhim bolupla qalmastin, xitayning etrapida tinch bir muhitni yaritishmu, xitayning iqtisadiy zamaniwilishishi we kéyinki nechche on yilliq tereqqiyati üchün intayin muhim hésablinidu" .

Uning körsitishiche, xitay- yaponiye munasiwitining dawamliq yiriklishishi, peqet xitayning öz nishanlirigha yitishini kéchiktüridu. (Arzu)