Rusiye yene diplomatiyilik oyun oynawatamdu?

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Hamas rehbiri isma'il xaniyéh we se'id seyam 9-féwral küni misirdin qaytishida muxbirlargha sözlimekte. Rusiye prézidénti putin bu künde hamas rehberlirini moskwagha teklip qilidighanliqini bildürgen idi. AFP

Yéqinda pelestin musteqilliqi üchün qoralliq küreshni dawamlashturup kelgen "xamas" teshkilati saylamda ghelibe qilghandin kéyin, gherb döletlirining jiddiy inkasliri qozghaldi, arqidinla rusiye prézidénti wladimir putin ispaniyining merkiziy shehiri madritta rusiye hökümitining " xamas " rehberlirini moskwagha teklip qilidighanliqini élan qildi hemde rusiyining " héch qachan xamasni térrorluq teshkilat dep hésablimighan"liqini bildürdi.

Rusiyining gherbke qarshi bu xil meydani jümlidin yene iran mesilisige tutqan pozitisiyisi xelq'ara közetküchilerning her xil inkaslirini qozghimaqta.

Rusiye prézidénti wladimir putinning isra'iliye we bir qisim gherb döletliri térrorluq teshkilat dep qarap kelgen " xamas"ni moskwagha teklip qilidighanliqini bildürüsh bilen rusiyining ottura sherq mesilisini yeni isra'iliye-pelestin krizisini hel qilishtiki ornining muhim salmaqni igileydighanliqini körsetti. Omumen, rusiye, pelestin -isra'iliye mesilisini hel qilish söhbitige eza töt döletning biri bolup, rusiye buningda özining awaz küchini izchil namayen qilip kelmekte. Undaqta, ilgiridinla pelestin azadliq teshkilatini qollighan hemde iraq we süriye qatarliq erep memliketliri bilen yaxshi munasiwetlerni ornitip, sadam hüseyin'ge izchil yardem qolini sunup kelgen rusiye hökümitining bu qétim amérika bashliq gherb döletliri teripidin térrorizm bilen eyibliniwatqan " xamas"ni moskwagha teklip qilishi zadi némidin dérek béridu? bu diplomatiyilik oyunmu qandaq?

Putinning chong oyuni

"Iqtisadiy dewr" gézitide élan qilin'ghan bu heqtiki maqalide " " rusiye prézidénti wladimir putin oynawatqan oyunning ,bu qétimqisi xéli chongdur" dep körsitilish bilen birge putinning mezkur herikitige nisbeten aldi bilen amérika, yawropa ittipaqi , isra'iliye hemde birleshken döletler teshkilatining qarshi chiqip, buni "satqinliq" bilen eyibligenliki otturigha qoyulghan. Emma, fransiye, ispaniyining bolsa putinning meydanini qollash pozitsiyisini bildürgenliki shuningdek hazir "xamas"ni yawropaning térrorluq teshkilatlar tizimlikidin chiqiriwétish üchün xizmetler dawamlishiwatqanliqi bayan qilin'ghan.

Amérikidiki " wall stre'et jo'urnal" géziti " bu teklip xamas üchün xushallinarliq xewer shuningdek ularning xelq'ara teripidin étirap qilinishi üchün tashlan'ghan bilettur" dep baha bergen. Maqalide körsitilishiche, hetta ottura sherqtin yiraq bolghan latin amérikisidiki amérikigha qarshi pozitsiye tutup kéliwatqan wénsulamu wladimir putinni qollighan .

Moskwaning meqsiti rastinla "xamas"ni qoral tashlatquzush we isra'iliyini étirap qildurushmu?

Rusiyining "newsru" agéntliqining intérnet sehipiside bayan qilinishiche, rusiye prézidénti putin rusiyining "xamas"ni héchqachan térrorluq teshkilat dep qarimighan"liqini bildürüsh bilen yene " rusiye hökümitining pelestin xelqining tallishini hörmet qilidighanliqi"ni eskertken. Rusiye parlaménti we siyasiyonliri bolsa, rusiyining mezkur herikiti arqiliq "xamas"ni qoralliq heriketni toxtitish we isra'iliyini dölet süpitide étirap qilishqa ündeshni qolgha keltüridighanliqi heqqide chüshenche bergen. "Xamas"ning uzundin buyan dawamlashturup kelgen qoralliq herikettin waz kéchishi hemde isra'iliyini étirap qilishi mesilisi heqqidiki pikirde emeliyette gherb döletliri bilen rusiye arisida ortaqliq mewjut bolup, moskwa bu nuqtidin paydilan'ghan. Lékin, hazirqi tüp mesililerning biri "xamas"teshkilatining qoralliq herikettin waz kéchish yaki kechmeslikidur. Rusiyining newsru agéntliqining yézishiche, saylamdin kéyin, "xamas" ning rehbiri xaléd mashal en'giliyidiki " qoghdighuchi" gézitide maqale élan qilip," biz mezkur yehudiy dölitining qanuniy ornini étirap qilmaymiz" déyish arqiliq "xamas"ning isra'iliyini tonumaydighanliqidin bisharet bergen.

Undaqta, putinning meqsiti rusiyining ottura sherqtiki muhim küchke aylinishimu?

Rusiyining newsru agéntliqining yézishiche, wladimir putin chéchenler bilen munasiwiti bar dep perez qiliniwatqan " xamas"qa nisbeten qosh ölchem qollan'ghan. Roshenki, putinning oyunidiki asasiy nuqta rusiyining dunyawi tesir küchini qayta tikleshtin ibaret. Moskwaning iran yadro krizisini hel qilish mesiliside öz rolini körsitishke tirishsimu emeliyette uning rusiyining ottura sherqtiki muhim küchke aylinish arzusining barliqini körsitidu. Wladimir putining meqsiti bu arqiliq amérika qoshma shitatlirining rayondiki siyasitining gumanliq ikenliki, qisqisi meghlup boluwatqanliqi heqqide signal bérishtin ibaret bolup, rusiye prézidénti xamasning ghelibisini amérikining dunyawi tesirige bérilgen zerbe dep bildürgen.

Gherb analizchiliri putining "xamas"qa tutqan pozitsiyisini rusiyining pütün imkaniyetliri bilen amérikining ottura sherq we ottura asiyadiki tesirini siqip chiqirip, özining tesirini tikleshke tirishiwatqanliqi bilen baghlisimu, emma bir qisim rusiye analizchiliri bu ehwalni bashqiche chüshendürgen.

Rusiyining "xamas"siyasitidiki ikki amil

"Newsru" agéntliqining yézishiche, rusiye analizchilirining qarishiche, putinning siyasitige tesir körsetken asasiy ikki amil mewjut bolup, birinchidin hazir isra'iliyide rusiyidin köchüp barghan bir qanche milyon yehudiylar yashaydu, ularning köpchiliki rusiye dölet tewelikini saqlap qalghan bolup, isra'iliye bilen rusiye arisida küchlük medeniyet alaqiliri mewjut. Uning üstige yene rusiye musulmanlarning sani téz köpiyiwatqan memliket bolup, hazir islam radikalizimi shimaliy kawkaziyidin bashqa yene tataristan, bashqortistan qatarliq jumhuriyetlerdimu bash kötürmekte. Démek rusiye bu nuqtidin özining musulmanlar bilen bolghan munasiwitini tengshimekchi bolghan.

Ikkinchidin, jughrapiyilik yéqinliq bolup, rusiye yawropa bilen asiyaning , islam dini bilen xristiyan dining tutashqan nuqtisigha jaylashqan. Iran bolsa, rusiyidin peqet kawkaziye we kespiy déngizi arqiliqla ayrilip turidu. Bu ehwal rusiyining iranning yadro pilani mesilisige köngül bölüshige tesir körsetken. Shunga rusiye iran bilen bolghan soda munasiwetlirini buzushnimu xalimaydu.

Shuni qoshumche qilish kérekki rusiyide yawro-asiyachiliq idiyisi yéqinqi yillardin buyan bash kötermekte, bu idiye téximu köp siyasiyonlarning qollishigha érishmekte. Mezkur idiyining terepdarliri rusiyining islam dunyasi bilen xristiyan dunyasi, türk dunyasi bilen slawiyanlar shuningdek jughrapiyilik jehette asiya bilen yawropaning arisigha jaylashqanliqidek ewzellikidin paydilinip, rusiyini idare qilish we uning dunyawi ornini tikleshni teshebbus qilmaqta. Moskwa rehberliri bu idiyige diqqet qiliwatamdu yaki oyun oynawatamdu qandaq? qéni tehlilchiler néme deydikin? (ümidwar)