Xitay amérika prézidént saylimining harpisida bush hökümitini tenqid qildi

Amérika xelqi seyshenbe küni bilet tashlap, özlirining kéler nöwetlik prézidéntini saylaydu. Xelq rayini sinashning eng yéngi netijisige qarighandaprézidént bush bilen jon kerréy, 49 ٪ awaz bilen at béshi kétiwatidu.

Eyibleshning sewebi

Ikki partiye namzati saylam harpisidiki riqabet pa'aliyitini florida bilen oxayuda élip bardi. Saylamning harpa küni namzatlar otturisdiki riqabet yuqiri pellitige chiqqan bir chaghda, xitay amérika prézidénti jorji bushni dunyagha hökümranliq qilishqa urunush, iraqqa hujum qilip térrorchiliqni kücheytiwétish, milli toqunushlarning küchiyip kétishige sewebchi bolush bilen eyiplidi.

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki programmisini anglang
• Download story audio

Bu xitayning amérika prézidént saylimi toghrisida tunji qétim ipade bildürüshi bolup hisaplinidu. Düshenbe küni xitay tashqi siyasitining bash layihiligüchisi dep qaralghan xitayning sabiq mu'awin bash ministiri chyen chichin, xitay kompartiyisining zuwani "junggo géziti" de maqale élan qilip, bush hökümitining iraqqa hujum qilghanliqini tenqid qildi. U, prézidént bushning iraqqa qozghighan urushi xelq'ara térrorchiliqqa qarshi ittipaqni tar-mar qilip, netijide 150 ming amérika eskirining iraqta patqaqqa pétip qélishigha sewepchi bolghanliqini ilgiri sürgen.

Xitayning qarishidiki xam xiyal

Xitayning saylamgha bir kün qalghanda amérika prézidéntini tenqid qilishi az körülidighan ehwal bolup, chyen chichin maqalisida, dimokratlar prézidént namzati jon kerréyni tilgha almighan. "Junggo géziti" diki maqalisida "amérika 21 -esirni amérika esiri bolidu dep xiyal qiliwatidu" dep tekitligen chyen chichin, amérikining bu mexsitige yételmeydighanliqini ilgiri sürgen. Chyen chichin bush hökümitining iraq siyasitini tenqip qilip mundaq deydu: "nöwette amérikining iraqtiki qiyinchiliqi buning yene bir misali, bu bir döletning öz- özini üstün chaghlash pisxikisi uning emili iqtidaridin éship chüshkende nurghun mesililerning kélip chiqidighanliqini chüshendüridu".

Ixtilap küchiyishidiki seweb

Chyen chichinning yézishiche, iraq urushi yer shari miqyasidiki térrorchiliq herikitining küchiyishini keltürüp chiqirip, amérika bilen yawropa otturisidiki ixtilaplarni kücheytiwetken. U, "iraq urushi zörüriyiti bolmighan urush, aldin'ala zerbe bérish prinsipi amérika dölet bixeterlik qollanmisidin élip tashlinishi kérek" dep körsetken. Chyen chichin yene mundaq deydu : "iraq urushi xelq'ara térrorchiliqqa qarshi ittipaqni buzghunchiliqqa uchratti". Chyen chichin ibarisi qattiq sözni ishlitip, “ amérikining térrorchiliqqa qarshi turush herikiti uning öz - özini qoghdash chek - chigrisidin halqip ketti" dep tekitligen.

Amérikini xelq'arada qarshi élinmaydighan döletke aylandurup qoyghan

Iraq urushining amérikini xelq'arada qarshi élinmaydighan döletke aylandurup qoyghanliqini ilgiri sürgen chyen chichin, "bezi yawropaliqlar, amérikiliqlar bilen oxshash dunyada yashawatimiz dep qaraydu, biraq hazir bu xam xiyaldin waz kéchish waqti keldi". Chyen chichinning maqalisida, dimokratlar prézidént namzatini tilgha almighanliqi, xitay hökümitining jon kerréyni qollaydighanliqidin direk béridu dep qaralmaqta. Xitay hökümiti hazirgha qeder prézidént saylimidiki namzatlirining qaysisini qollaydighanliqi toghrisidiki su'allargha jawap bérishtin üzini qachurup, amérikining ichki mesilisige arilishish niyiti yoqliqini eskertip kelgen idi.

Amérikida sürgündiki ataghliq obzorchi sidiq haji rozi, saylamda dimokratlar namzati jon kerréy ghelibe qilsa amérikining xitay bilen bolghan soda we kishilik hoquq mesilisidiki ixtilapi küchiyidighanliqini ilgiri süridu.

Nazuk mesile - gu'antanamodiki Uyghurlar

Chyen chichinning bu xil ehwalda bush hökümitini tenqit qilishi analizchilargha tasadipi tuyulghan. Amérika Uyghur jem'iyitining bash katipi alim séytof, xitayning bush hökümitini tenqit qilishidiki sewepni, gu'antanamodiki Uyghurlar mesilisige baghlap chüshendürdi.

Xitay, bush hökümiti 2001 - yili hakimiyetni ötküziwalghanda amérikining stiratigiyilik riqabetchisi dep qaralghan, 11 - sintebir weqesidin kéyin washin'gtonning térrorchiliqqa qarshi küreshtiki ittipaqdishigha aylan'ghan idi. Közetküchilerning bildürüshiche, béyjing hökümiti amérika bilen bolghan térrorchiliqqa qarshi hemkarliqidin paydilinip, Uyghurlargha zerbe bérish herikitini qanunlashturush yolida tirishqan. Biraq yéqinda amérika tashqi ishlar ministiri kolin powél xitayni ziyaret qilip, xitay da'irilirining gu'antanamodiki Uyghur esirlerni qayturup bérish heqqidiki telipini ret qilghan idi. Amérika tashqi ishlar ministirliqi, gu'antanamodiki Uyghurlar xitaygha qayturulghandin kéyin jazalanmaydighanliqigha kapaletlik qilghili bolmaydu dep qarighanliqi sewebidin e'isrlerning ötküzüp bérilmeydighanliqini tekitligen. (Erkin)