Özbék we qirghiz siyasiyonlirining shangxey hemkarliq teshkilati heqqidiki qarashliri

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Soldin anggha: özbékistan prézidénti islam kerimop, qirghizistan prézidénti qurmanbek baqiyéf, rusiye prézidénti wiladimir putin, qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf, xitay re'isi xu jintaw we tajikistan prézidénti imam'eli rexmanop 14 – iyul küni shangxeyde. AFP

Shangxey hemkarliq teshkilatining tesis qilin'ghinigha bu yil besh yil toshti. Mezkur teshkilat deslepte qurulghanda shangxey beshliki dep atilip, peqet chégra mesilisini hel qilishni muddi'a qilghan bolsa, kéyin asta-asta mezmun da'irisini kéngeytip, bixeterlik mesilisi we térrorchiliq, bölgünchilik we diniy esebiylikke qarshi turush shuningdek rayonning iqtisadini tereqqi qildurush shu'ari bilen meydan'gha chiqti.

15 - Iyun küni shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning bashliqliri we bir qisim közetküchi salahiyettiki döletlerning bashliqliri shangxeyge jem bolup, mezkur teshkilatning yéngi yüzlinishidin bisharet bérishti. Melumki, shangxey hemkarliqi qurulghandin buyan Uyghurlarning siyasiy heriketlirige zerbe bérishni öz aldigha qoyghan asasiy meqsetlirining biri qilip kelmekte

Shangxey hemkarliqi öz meqsitini üzlüksiz türde kéngeytmekte

Shangxey hemkarliq teshkilatigha eza rusiye we xitay shuningdek ottura asiyadiki özbékistan, tajikistan, qirghizistan we qazaqistan rehberliri xitayning shangxey shehirige jem bolup, mezkur teshkilatning qurulghanliqining 5 yilliqini xatirilimekte.

Bu qétimqi yighinning bir alahidiliki shuki, buninggha yadro pilani mesiliside izchil türde amérika qatarliq gherb döletlirige bilen qarshiliship kéliwatqan iran prézidénti maxmud exmedinijat hemde amérika we shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilati bilen hemkarliship kéliwatqan afghanistan prézidénti xamid karzay qatarliqlarmu közetküchiler süpitide ishtirak qilghan.

Shangxey hemkarliq teshkilati deslepte 1996 - yili xitay re'isi jang zémin bilen rusiye prézidénti boris yéltsinning teshebbusi hem qollishi bilen shangxey besh dölet teshkilati dégen nam astida qurulghan bolup, uningda chégra mesilisini hel qilish, rayonning bixeterlikini kapaletke ige qilish qatarliq mesililer muhim muddi'a qilin'ghan idi. Bir qanche yilliq hemkarliqlar we söhbetler netijiside xitayning qazaqistan, qirghizistan, tajikistan we rusiye bilen bolghan chégriliri békitilip, talash-tartishlar axirlashturulup, bügünki künde bu döletlerning xitay bilen bolghan chégra mesilisi üzül- késil hel boldi dep jakarlandi.

Shangxey beshliki 2001 - yili özbékistanni öz ichige élish bilen resmiy shangxey hemkarliq teshkilati dep ataldi hem hemkarliq mezmun da'irisini üzlüksiz türde kéngeytti hem kéngeytmekte.

Shangxey hemkarliqidiki döletler amérikigha, démokratiyige qarshi idé'ologiyige heriket bashlidi. Bu ularning démokratiyidin qorqqanliqi.

Shangxey hemkarliq teshkilatining tüp meqsiti –démokratiyige qarshi turush

Shangxey hemkarliqi tesis qilin'ghandin buyan, mezkur teshkilat öz meqsitining rayonning bixeterlikini ilgiri sürüsh, iqtisadiy jehettin hemkarliqni kücheytish ikenlikini tekitlep, qandaqtur bashqa döletlerge qarshi emeslikini hemde uning herbiy teshkilat emeslikini tekitlisimu, lékin élip bériwatqan emeliy heriketliri közetküchilerni bashqiche qarashlargha élip kelmekte.

Shangxey hemkarliq teshkilatining amérikining ottura asiyadiki tesirini siqip chiqirish hemde rayonda démokratiyini emelge ashurushqa qarshi ikenlikini tekitligen özbékistan prézidéntining sabiq meslihetchisi hem parlamént ezasi jahan'gir memetop ependining qarishiche, hazir xitay bilen rusiye démokratiyini tosush üchün özi bilen yéqinlishishni xalighan her qandaq bir döletni yénigha tartishqa teyyar.

Jahan'gir ependining qarishiche, shangxey hemkarliq teshkilatigha eza her bir döletning öz aldigha közligen ayrim hem ortaq meqsetliri mewjut bolup, özbékistan prézidénti islam kerimop ottura asiyadiki démokratiyige eng qarshi, mustebitlik bilen eyibliniwatqan rehber bolush süpiti bilen shangxey hemkarliq teshkilati arqiliq özining tüzümini we hoquqini saqlap qélishni meqset qilidu.

Shangxey hemkarliq teshkilatining meqsidi kelgüside ottura asiyani ishghal qilishmu?

Jahan'gir memetop bilen ramizan dirildayéwning qarishiche, xitay bilen rusiyining meqsiti yenila shangxey hemkarliq teshkilati arqiliq kelgüside ottura asiyani ishghal qilishtin ibaret.

Qirghizistan jumhuriyitining sabiq parlamént ezasi, qirghizistan insan hoquqi komitétining re'isi ramizan dirildayéw ependi qirghizistan jumhuriyitining shangxey hemkarliq teshkilatidin chiqip kétishini telep qiliwatqan öktichi rehbiri bolup, uning qarishiche, qirghizistan prézidénti qurmanbék baqiyéwning yéqinda xitaygha bérip, xitay bilen bir qatar kelishimlerni tüzüshi we shangxey hemkarliq yighinigha qatnishishi qirghizistanning kélechiki üchün ziyanliqtur, ular bu ehwalni chüshenmeydu.

Uyghurlar xitayning epti-beshirisini échiwatidu.

Ramizan dirildayewning éytishiche, xitay uzundin buyan shengxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler hem közetküchi döletlerdin Uyghurlarning siyasiy heriketlirige térrorizmgha zerbe bérish nami astida birlikte zerbe bérishni telep qilmaqta. Bu shangxey hemkarliqning asasiy nishanlirining biridur. Uning qarishiche؛ buningdiki seweb hazir, Uyghurlar xitay siyasitining epti-beshirisini ashkariliwatidu.

Özbék siyasiyoni jahan'gir memetop ependining tekitlishiche, xitay islam kerimop bilen hemkarliship, uning Uyghurlarni basturushta qollishini qolgha keltürüsh arqiliq özbéklerning qérindashliri hésablinidighan Uyghurlarni chöchütüsh hem aldashni meqset qilidu.

Hazir shangxey hemkarliq teshkilati herbiy manéwirlarni ötküzüsh arqiliq, öz mahiyitini herbiy teshkilatqa aylandurush qedemlirini basmaqta. Shangxey hemkarliq teshkilatining mudapi'e ministirliri yéqinda bir yerge jem bolup, térrorchiliqqa qarshi turush nami astida birleshme herbiy manéwir ötküzüshke pütüshti. Xitay bu döletlerdin "üch xil küch"lerge zerbe bérish nami astida Uyghurlarning siyasiy heriketlirige birlikte zerbe bérishni telep qilishni her bir qétimliq yighinning kün tertipige qoyghan. (Ümidwar)