Уйғур дияри террорстларниң базисиму?(6)


2004.08.10

Чин фей, овяң әпәндиләр мақалсида баян қилишичә, ситар, тәйлер, диллон қатарлиқ мутәхәссисләр китабида хәлқаралиқ тәшкилатларни бейҗиң һөкүмитиниң уйғурларға әркинлик беришини илгири сүрүшкә чақирған болсиму, әмма һечқайси хәлқаралиқ җәмийәтләр қандақ қилип шәрқи түркстан мәсилиси қатмаллишип қелишниң алдини елиши һәққидә үнүмлүк пикир яки тәдбир оттуриға қоймиған. Ваһаләнки, вашингтон һөкүмитиму уйғур тәшкилатлирини хәлқаралиқ террорчилар тизимликигә киргүзмәслики вә бейҗиң һүкүмитиниң уйғурларни бастурушиға сүкүт қилмаслиқи керәк, әлбәттә. Буш һөкүмити ригандин өгиниши керәк. Сабиқ америка пирезиденти риган әпәнди әйни вақитта америкиға дүшмәнлик қиливатқан совет иттипақи коммунизими билән яхши мунасибәттә болған, йәнә бир тәрәптин коммунизмни рәһимсизлик билән тәнқит қилип, хәлқниң кишилик һуқуқини қоғдашни тәмкин һалда җакалап турған иди.

Чин фей, овяң әпәндиләр "шинҗаң террорчиларниң базисиму?" дегән мақалсида йәнә мундақ дәп язиду: вашингтон һөкүмити хитайға тәсир көрситәләйдиған бәзи дөләтләрни уйғур мәсилисидә куч чиқиришқа көндүрүши керәк. Мәсилән, парс қолтуқидики нефит ишләпчиқиридиған дөләтләр уйғурларни бузәк қилмаслиқ җәһәттә хитайға гепини өткүзәләйду. Чүнки, буниңдин кийинки 20 йил ичидә хитай игиликиниң кәңийишигә әгишип, у дуня буйичә әң чоң нефит импорт қилғучи дөләткә айлиниду. Һазирқи вақиттила хитайниң шәрқ тәрәптики районлирида ениргийә интайин чәклик. Америка ениргийә министирликиниң мөлчәрлишичә, буниңдин кийинки йигирмә йилда хитайниң ениргийәгә болған иһтияҗи 10 һәссә ашиду. Хитай һазирдин башлапла сәуди әрәбстаниға вә башқа парс қолтуқидики нефит ишләпчиридиған дөләтләргә яхшичақ болушқа башлиди. Бу дөләтләр бурунму бәзи мусулман районлирини мүшкүл әһвалдин қутқузуш үчүн һәркәт қилса, хитайниң йол қоймаслиқи мумкин болмиған иди. Бу дөләтләр буниңдин кийин уйғурларниң өзини өзи идарә қилиш даирисини кеңәйтишни илгири сүриши керәк. Һазир хитайниң ички қисмида бәзи партийә әрбаблириму бу мәсилини ойлашқа башлиғанлиқи мәлум.

"Улуғ ера гезити"ниң мухбири чин фей, овяң әпәндиләр "шинҗаң террорчиларниң базисиму?" дегән бу мақалисида йәнә җашва курләнзикниң тебәт, уйғур раюнлирида нимә үчүн сияси давалғуш болуп туридиғанлиқиниң сәвәблири һәққидики мулаһизилиридин нәқил елинип мундақ дәп баян қилиду: әң муһими, америка хитай һөкүмитини худди өзиниң деңиз бойлиридики районлиирни дуняға ечивәткәндәк, шинҗаңниму дуняға ечиветишкә көндүрүши керәк. Һазир шинҗаңниң иқтисадини пәқәт хитайниң бир нәччә дөләт игиликидики ширкәтлирила контирол қиливалған. Һазир хитайниң һәрби қисимлири, дөләт игиликидики нефит ширкәтлири вә қурулуш ширкәтлири пүтүн шинҗаң игиликниң % 80 ни егиләп туриду. Бәлки униң хизмәтчилири вә мәбләғ салғучилириму асасән хитай. Әгәр бейҗиң һөкүмити шинҗаңни өзиниң дөләт игилкидики карханилири арқилиқ контирол қилиштин қолини тартип, техиму көп хусуси ширкәтләрниң шинҗаңни әркин тәрәққи қилдурушиға йол қойса, униңдин уйғурларға мәнпәәт тегиду. Чүнки, уйғурларниң оттура асия дөләтлиридики содигәрләр билән мунасибити қуюқ. Бәлки һазир қәшқәр дики бәзи базарлардәк, хитайниң дөләт игиликидики ширкәтлири техи контирол қилишқа мувәппәқ болалмиған җайлар әмилийәттә шинҗаңда уйғурларниң контироллиқида. Шинҗаң иқтисадини әркин қуюп бириш, маһийәттин әйтқанда, шинҗаң киризисини һәл қилишниң әң яхши чариси. Әгәр бу җәрянда уйғурларда иқтисадий җәһәттә бир оттураһал синип шәкилләнсә, уйғурлар иқтисади җәһәттә әркин болса вә үзини үзи идарә қилиш һоқуқиға егә болса, ундақта уйғурларда қәтилик йолиға меңиш азийиши мумкин. Әгәр нәтиҗә мушундақ болуп чиқса, мәйли бейҗиң һүкүмити һазир буни чүшүнүп йәтсүн яки чүшүнүп йәтмисүн, бундақ нәтиҗә һәммә тәрәп үчүн пайдилиқ. (Вәли)(түгиди)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.