Tibetler qarliq taghda shir belgilik dölet bayriqini pütün dunyada lepildetti (2)


2008.03.27

Tibet-HorseFlag-200.jpg
Atliq we piyade tibetlikler nahiye bazirigha shiddet bilen basturup kirgen. Youtube Din élindi. Source: Youtube

3 ‏- Ay tibetler üchün échinishliq weqeler yüz bergen ay. Bu yil 3 ‏- ayda , tibettiki diniy zatlar lxasada namayish qilip, burunqi yillarda béshidin ötken échinishliq weqelerni xatirilep, xitay hökümitige bolghan naraziliqini ipadilidi. Buningdin 49 yil burun, 1959 ‏- yili mushu ay mushu künlerde, tibetler 'qarliq taghdiki shir' belgilik dölet bayriqini kötürüp, milliy zulumgha qarshi qozghilang kötürgende, kommunist xitay hökümiti teripidin qoralliq basturulup, tibetlerning dahisi dalay lama chet'ellerge kétip muhajirette yashashqa mejbur bolghan idi. Uningdin 30 yil ötkende, yeni 1989 ‏- yili yene mushu ay, mushu künlerde, tibetlerning xyanetchilerge qarshi turushni meqset qilghan démokratik namayishi yene xitay hökümiti teripidin qoralliq basturuldi. Eyni waqitta xu jintaw tibet aptonom rayonluq partkom sékritari idi. U hazir xitayning dölet re'isi.

Tibette uzun yil muxbir bolup ishligen, hökümet qatlimining we yerlik xelqning ehwalini yaxshi bilidighan, hetta özining bezi erkin pikirliri bedilige 4 yil türmide yatqan tang dashyen ependining "lxasagha tengligen neyze " dégen eslimisi, yéqinda amérikida chiqidighan 'közitish jurnili'da élan qilindi. Bu eslimide tibetlerning 1989 ‏- yili lxasada élip barghan namayishi qoralliq basturulghanliqining jeryani we tibet -xitay otturisidiki medeniyet toqunushining seweblirige da'ir uchurlar bayan qilindi.

Mezkur eslimide bayan qilinishiche, 1989 ‏- yili 2 ‏- ayning 7 ‏- küni etigende, lxasadiki jukung ibadetxanisining üstide tibetlerning 'qarliq taghdiki shir' belgilik dölet bayriqi lepildidi. Bu bayraqqa qaraydighan adem köpeygende, mezkur ibadetxanining aldigha 200 dek saqchi keldi, emma ular bayraqni éliwétishke jür'et qilalmidi. Shu küni kéchide, tibet aptonom rayonluq partkom sékritari xu jintaw yighin achti. Etisi etigende qoralliq saqchi qisimlar jukung ibadetxanisigha kélip, lepildewatqan 'qarliq taghdiki shir' belgilik bayraqni chüshüriwetti we shuningdin kéyinla jukung ibadetxanisidiki eksil'inqilabchilarni tekshürüsh, tutush' qa bashlidi.

Tang dashyen ependining eslimiside bayan qilinishiche, 2 ‏- ayning 10 ‏- küni jébung, séra, nichung ibadetxaniliridiki diniy zatlar aptonom rayonluq siyasiy kéngeshke wekil ewetip, jukung ibadetxanisidin tutup ketken rahib - rahibelerni qoyup bérishni we ibadetxanidin élip ketken diniy mülüklerni qayturup bérishni telep qildi. Xitay hökümiti buninggha pisent qilmidi.

2 ‏- Ayning 13 ‏- küni lxasa shehiride tötinchi qétimliq chong namayish yüz berdi. Rikizi, nachü qatarliq bashqa chong sheherlermu jiddiyleshti. Tibetning hemmila yéride siyasiy munazire, yeni kommunist partiye heqqide shikayet bashlandi.

Tang dashyen ependining eslimiside bayan qilinishiche, 3 ‏- ayning 2 ‏- künige kelgende, lxasadiki namayish yene bir qétim ewjige chiqti. Xelq meydanida 'diniy zatlargha ziyankeshlik qilghan saqchilar jazalansun' dégen shu'arlar toxtimidi. Birnechche yüz saqchi kélip shu'ar towlighan namayishchilarni ikkige bölüwétip, namayishchilarni tutushqa bashlidi. Bu chaghda xu jintaw herbiy halet yürgüzüsh heqqide 10 türlük yolyuruq jakarlidi. Lxasa sheherlik qoralliq qisimlar qomandani li lyenshu saqchilarni 'topilangni basturushqa seperwer' qildi.

3 ‏- Ayning 5 ‏- küni tibetlikler 'qarliq taghdiki shir' belgilik dölet bayriqini yene kötürüp chiqti. 10 ‏- Chislaghiche , pütün tibette namayish qilghan kishiler ichidiki eksil'inqilabchilarni axturush, tutush, öltürüsh' toxtimidi. Xitayning herbiy qisimliri kuchilarda yürgenliki ademni qoghlap tutup urushqa , tutalmisa aptomatliri bilen oqqa tutushqa bashlidi. Bu künlerde shinxu'a agéntliqi 'milliy bölgünchiler xenzu xelqini étip öltürdi' dégen pakitlarni élan qilip turdi we xu jintawning weten birlikini qoghdash üchün bölgünchilerge qet'iy zerbe bérish heqqidiki yolyoruqini aghzidin chüshürmidi. Namayish qoralliq basturulghandin kéyin, tibettiki dindarlar bolsa, her qaysi ibadetxanilarda gülxan yéqip xitay hökümitige qarghish-lenet oqushqa bashlidi.

'Xitaygha nezer ' tor bétining muxbiri tyenli ependining bayan qilishiche, bu yil 3 ‏- ayning 10 ‏- küni tibetler lxasada yene 'qarliq taghdiki shir belgilik' dölet bayriqini kötürüp namayish qilip, burunqi échinishliq weqelerni eslidi, 1989 ‏- yilidiki namayishni basturghan tibet aptonom rayon sékritari xu jintaw hazir xitayning dölet re'isi. Tibetlerning bu yilqi namayishimu yene qoralliq basturuldi. Emma bu muxbirning teswirlishiche, 'bu yilqi namayish özgiche, bu yil qarliq taghning shirliri qattiq hörkiridi, jungnenxey qattiq silkindi.' (Dawami bar, weli)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.