Xitay hökümiti tibetlerni qul qilish üchün dalay lamagha qarshi turup kelmekte

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Tibetlerning xitaygha qarshi namayishi 3 ‏ - ayning 10 ‏ - künidin bashlap hazirghiche toxtimidi. Birleshme agéntliqining bayan qilishiche, 3 ‏ - ayning 22 ‏ - küni, yeni xitay hökümiti teklip qilghan 15 döletning diplomatiye xadimliri tibetni ziyaret qilip qaytqandin kéyinmu, tibetler lxasa shehiride yene namayish qilip xitay hökümitige bolghan naraziliqini ipadilidi. Zadi tibetler bilen xitay hökümiti otturisidiki tüp ziddiyet néme? néme üchün mesile hel qilinmay kéliwatidu?

Hazir kanadada turushluq musteqil yazghuchi shéng shö xanimning qarishiche, ellik nechche yildin buyan, xitay hökümiti özi tibet xelqini qul qilish üchün, ularning dini dahisi dalay lamagha qarshi turup kéliwatidu.

‏ - ‏ Men uzundin buyan xitay hökümiti bilen dalay lamaning söhbiti heqqidiki uchurlargha ehmiyet bérip kéliwatimen, ‏ - ‏ deydu shéng shö xanim, ‏ - ‏ bu ikki terep nurghun qétim her xil shekilde söhbet ötküzdi. Emma söhbetning ünümi körülmidi. Éniq körüp turuwatimenki, bu söhbette dalay terep semimiy, u tibet xelqining yaxshiraq turmush kechürüshni, turmushida erkinlik bolushini ümid qilidu, emma ajiz. Xitay terep semimiy emes, tibetning hoquqi xitayning qolida. Xitay hökümiti mustebit tüzümni yoq qilidighan yaki ajizlashturidighan gepni anglimaydu, shunglashqa her xil bahane - seweb körsitip söhbetni kéchiktürüp kéliwatidu.

Shéng shö xanim xitayning yuqiri derijilik rehberlik guruhigha chétilidighan yu'enxu'a délosi heqqide kitab yézip nam qazan'ghan yazghuchi. Shéng shö xanim yillardin buyan xitaydiki démokratik heriketler, tibet herikiti we Uyghur herikiti heqqide ilmiy obzorlarni élan qilip kéliwatidu.

‏ - ‏ Junggo özining zémin ‏ - térritoriye hoquqini hemmidin ela bilidu, dégen sözge men taza ishenmeymen, bu heqte méning toluq pakitim bar, ‏ - ‏ deydu shéng shö xanim mulahiziside, ‏ - ‏ xitay hökümiti 'junggo zémini' dep atilidighan zémindin 40 teywen'ge teng zéminni rusiyige bériwettighu. Xitayning 'döletning térritoriye hoquqi eng aliy pirinsip' dégini yalghan. Xitay hetta birkimning küchi bolsa musteqil bolsimu kari yoq, emma uning ajiz xelqlerni qul qilmaqchi boluwatqanliqi ras. U tibetlernimu qul qilmaqchi, shuning üchün bu jayda xelq hörmetleydighan, ita'et qilidighan dalay lamagha qarshi turidu. Dalay lamani yoq qilmisa özining kontrolluq hoquqi tiklenmeydu. Dalay lama bir semimiy adem, u xitayning dölet qanuni buyiche toluq aptonomiye yürgüzüshni xalaydighanliqini jakarlap kelmekte. Eger bu mesilide söhbet ötküzse, xitay yéngilip qalidu. Dalay lamaning abroyi téximu ösidu. Emma xitay hazir özini küchlük dölet dep hésablap körenglewatidu. Tibetlerning xitay hökümitidin razi bolush - bolmasliqinimu hésabqa almaydu, hetta ularning musteqilliq shu'arinimu közge ilmaydu. Shunglashqa u tibetlerdek ajiz xelq bilen ikki terep teng barawer shekilde söhbet ötküzüshni xalimaydu.

‏ - ‏ Tibetning burun qulluq jem'iyetni qobul qilghanliqi uning buningdin kéyinmu qulluqni qobul qilidighanliqidin dérek bermeydu. ‏ - ‏ Deydu shéng shö xanim mulahiziside, ‏ - ‏ insaniyet jem'iyiti üzlüksiz algha ilgirilewatidu, hazir buninggha gumanlinidighan adem bolmisa kérek, dunyada burun iptida'iy halette turghan ellerde kéyinki waqitlarda ilgirilesh boldi, ular yéngiche démokratik döletke aylandi. Xitayning 'tibetni azad qilduq' dégini toghra emes, emeliyette xitay kommunist hökümiti tibetlerni bashqiche bir xil shekilde qul qiliwatidu, tibetler hazir turuwatqan siyasiy tüzüm hökümet dehshetlik qirghinchiliq qilsimu, uninggha naraziliq bildürgüzmeydighan wehshi tüzüm. Tibetlerning bundaq tüzümni qobul qilmaydighanliqi alliqachan ispatlandi. Emma kommunist xitay hökümiti tibetlerge maddi jehettin az - tola menpe'et berse qana'et qilidu, dep qaraydu, bu neziriye emeliyette insaniyetni chüshenmigenlik. Xitay hökümiti xelqning kishilik hoquqini 'qosaq toyghuzush hoquqi' dep qaraydu. Bu xelqqe qilin'ghan haqaret. Insaniy hayatning mezmuni peqet qosaq toyghuzushla emes, uning téximu kam bolsa bolmaydighan meniwiy telepliri bar. Xitay her qanche köp pul serp qilsimu, tibetlerning meniwiy hayatini sétiwalalmaydu. Xitay meblighi emeliyette tibetlerni qul qilish üchün qilghan dölet mudapi'e qurulushi. Hazir tibetlerning ötküzüwatqan qarshiliq namayishliri, birer imkaniyet bolsila dunyagha özining awazini yetküzüp turghanliqi ularning xitayning siyasetlirini étirap qilmaydighanliqini ispatlimaqta. Emeliyette hazir xitay hökümitining neziriyisi meghlup boldi.

Kaliforniye uniwérsitétidiki proféssor jang wénshu'enning qarishiche, xitayda hazir milliy mesile nahayiti éghir, buningdiki asasliq seweb xitaylarning hazir özidin bashqa nopus sani az milletlerge heddidin artuq hakawurluq qiliwatqanliqi bilen munasiwetlik. (Dawami bar, weli)