Гуаңдуңдики тоқунуштин хитайдики хәлқ қаршилиқ һәрикәтлиригә бир нәзәр

• Мухбиримиз арзуниң бу һәқтики программиси
• Download story audio

Хоңкоңдики бейҗиңпәрәс "винхүй гезити" ниң хәвәр қилишичә, гуаңдуң дуңгүн наһийиси далияң кәнтидә 25 - числа кәң көләмлик зораванлиқ тоқунуш йүз бәргән.

Вәқә, бир нәпәр хунәнлик көчмән ишчиниң қатнаш вәқәсидики төләм сәвәбидин кәнт сақчихана даирилири билән зиддийәтлишип қелип, сақчилар тәрипидин уруп өлтүрүлишидин келип чиққан. Өлтүрүлгән ишчиниң аилә -тавабатлири вә юртдашлири болуп йәтмиш- сәксән киши сақчихана даирилири билән давалишиш җәрянида тоқунушуп қалған. Йәрлик һөкүмәт нәччә йүз сақчини нәқ мәйданға әвәткәндә, мәзкур кәнттики 50 миңдин артуқ көчмән ишчилар йиғилип, сақчиларға қаршилиқ көрсәткән. Улар, сақчиларға таш- кесәк етип, төттәк сақчи машинисини от қоюп көйдүрүвәткән.

Бирақ , бәзи хоңкоң мәтбуатлири болса, вәқәниң келип чиқиши һәққидә башқичә чүшәндүрүш бәрмәктә. Уларниң билдүрүшичә, вәқә 15 яшлиқ бир оқуғучиниң велисипит оғрилиғанлиқтин сақчилар тәрипидин уруп өлтүрүлүши сәвәбидин йүз бәргән.

Хәлқниң наразилиқ һәрикәтлири әвҗ алмақта

Вәқәниң немә сәвәбтин йүз бәргәнликидин қәтийнәзәр, барлиқ мәтбуатларниң билдүришичә, вәқә сәвәбидин келип чиққан тоқунушта бир нәччә адәм өлгән. Аз дегәндә йүздәк адәм яриланған. Бәзи ениқланмиған мәлуматларда һәтта, хитай сақчилириниң хәлққә оқ чиқарғанлиқи хәвәр қилинған.

Бу қетимқи вәқә, хитайда әң йеңи йүз бәргән хәлқ наразилиқ һәрикәтлириниң бири. Буниң алдида хунән вә гуаңши өлкилиридиму хәлқ билән сақчилар оттурисида кәң көләмлик тоқунушлар йүз бәргән иди. Хитай һөкүмитиму, йеқинқи йиллардин буян хитайдики хәлқниң наразилиқ һәрикәтлириниң көпийиватқанлиқини етирап қилмақта.

Нйо- йорктики коломбийә университети хитай ишлири мутәхәссиси томас биринситин әпәнди бу хил зораванлиқ вәқәләрниң көпийиши, хитайниң намрат йезилирида пуқраларниң һөкүмәткә болған наразилиқ кәйпиятлириниң барғансири күчийиватқанлиқини намайән қилидиғанлиқини билдүрүп, мундақ диди:

"Йеқинда йүз бәргән бу вәқәләрдин, наразилиқ билдүриватқан хәлқ топиниң көлиминиң чоңийиватқанлиқини вә һөкүмәтниң уларни бастурушта ишлитиватқан зораванлиқ вастилириниңму күчийиватқанлиқини ениқ көривалғили болиду. Мән шуни җәзимләштүримәнки, вәзийәтниң бундақ давам қилиши чоқум һөкүмәтниң қаттиқ әндишисини қозғайду".

Хитай тәңсизлик әң еғир болған дөләтләрниң бири дуня банкисиниң йеқинда елан қилған бир тәкшүрүш доклатидин ашкарилинишичә, хитай компартийисиниң һакимийитидики хитай нөвәттә дунядики тәңсизлик әң еғир болған дөләтләрниң бири икән.

Хитайниң иқтисадий гәрчә тез сүрәттә тәрәққий қилип, бир қисим шәһәр аһалиси буниңдин мәнпәәтләнгән болсиму, бирақ деһқанлар бу тәрәққиятниң сиртида қалдурулған. Бай- кәмбәғәллик пәрқиниң барғансири чоңийиши , хәлқ наразилиқиниң күчийишигә йол ачқан. Шуңа һәр хил наразилиқ һәрикәтләр вә намайишлар хитайниң йезилирида кәң көләмдә йүз бәргән.

Хитайниң "лявваң" жорнилиниң мөлчәрлишичә, өткән йили хитайда җәмий 60 миң қетимдин артуқ һәр хил наразилиқ һәрикәтләр йүз бәргән болуп, буниңға 3 милйондин артуқ адәм қатнашқан.

Наразилиқлар йәрлик һөкүмәткә қаритилғанму, мәркәзгиму?

Профессор томас биринситинниң қаришичә, нурғун хәлқниң наразилиқ һәрикәтлири чирик, парихор вә йолсиз йәрлик һөкүмәтләргә қаритилған икән. У мундақ дәп билдүрди:

"Бу наразилиқ һәрикәтләр хитай компартийиси мәркизи һөкүмитигә қаритилған әмәс. Уларниң қарши туриватқини һоқоқидин қалаймиқан пайдилинип, юқириниң сияситини өзгәртип йүргүзиватқан йәрлик әмәлдарлар".

Бирақ, хитай вәзийитини йеқиндин көзитип туриватқан америка уйғур җәмийитиниң баш секритари алим сейитоф әпәнди юқириқи қарашқа қошулмайдиғанлиқинини билдүрди. У хитайдики наразилиқ һәрикәтләрниң йүз бериш сәвәблири һәққидә мундақ дәп тохталди:

• Алим сейтоф бу һәқтә мундақ деди
• Download story audio

Америка авази радиосиниң бир қисим хитай әмәлдарлириниң қаришини нәқил кәлтүришичиму, хитайдики хәлқниң наразилиқ һәрикәтлири бейҗиңниң сиясити билән бивастә бағлинишлиқ икән. Хитай мәркизи һөкүмити гәрчә намрат деһқанларға ярдәм беридиған бир йүрүш сиясәтләрни чиқарған болсиму, әмма йәрликниң уни йүргүзүши үчүн мәбләғ аҗратмайдикән. Шуңа, йәрлик һөкүмәт уларни иҗра қилишқа амалсиз қалидикән.