"Йигирмә бәш миң йоллуқ улуқ сәпәр" дики әпюн тиҗарити


2006.10.24

Бирләшмә агентлиқиниң бейҗиңдин хәвәр қилишичә, 10 ‏- айниң 22 ‏- күни бейҗиңда "йигирмә бәш миң йоллуқ улуқ сәпәр"ниң 70 йиллиқини хатириләш паалийити наһайити дағдуғилиқ өткүзүлгән. Бу паалийәткә хуҗинтав билән җаң земин сиясий бюрониң 8 даимий әзаси билән бирликтә қатнашқан. Хуҗинтав йиғинда нутуқ сөзләп, мавзедоң қатарлиқ кишиләр қилған бу улуқ сәпәрни әсләйдиғанлиқини вә мәңгу әстә тутуп уларниң изидин маңидиғанлиқини билдүргән. Йиғинда узун вақиттин буян тохтитип қоюп ейтилмай келиватқан дөләт шири қайтидин ейтилған. Тәклип мухбиримиз шинйүниң хоңкоңдин хәвәр қилишичә, кишиләр бейҗиңда елип берилған бу паалийәтни, хуҗинтав шаңхәй гуруһиниң муһим асасини ғолатқандин кейин, хитайда әмди мавзедоңчә йол тутидиған хуҗинтав дәври рәсмий башланди, буниң үчүн хуҗинтав билән җаң земиндин ибарәт икки тәрәп мурәссәгә кәлди, дәп мулаһизә қилишмақта.

"Йигирмә бәшмиң йоллуқ улуқ сәпәр" әмәс, бәлки чоң қечиш

"Йеңи әср журнили"да баян қилинишичә, ли нәняң қатарлиқ кишиләр ата-ана, уруқ-туғқанлириниң хәт-алақилири вә йезип қалдурған хатирилирини топлап тәйярлиған "ли руй, фән юәнҗеңларниң 1936 ‏- йилидин 1960 ‏- йилиғичә язғанлири"дегән бир китап 2005 ‏- йили 3 ‏- айда хоңкоңда нәшр қилинған. Бу китабта тилға елинған ли руй әпәнди дәл мавзедуңниң әйни йиллардики катиби. Бу китабта баян қилинишичә, коммунист партийә һазир ейтиватқан "улуқ сәпәр" дегән бу һекайә, әмәлийәттә әйни вақитта һечқачан пиланлиқ һалда қилинған "йигирмә бәшмиң йоллуқ улуқ сәпәр" әмәс яки "шималға келип японға қарши уруш қилиш"му әмәс, бәлки бир қетимлиқ чоң қечиш болған. Мәзкур китабта бу вәқә баян қилинғанда, коммунист партийә мәркизи комитетиниң әйни замандики һөҗҗәтлиридин нәқил елинған.

"Шималға келип японға қарши уруш қилидиған улуқ сәпәр" дегән бир чоң ялған

Бейҗиң "сәнлйән" нәшрияти тәрипидин 1982 ‏- йили нәшр қилинған "җоңго-совет мунасивити" дегән китабта баян қилинишичә, коммунист партийиниң тәшвиқатида сөзлинип келиватқан "шималға келип японға қарши уруш қилидиған улуқ сәпәр" дегән гәп бир чоң ялған. Мавзедоң 1937 ‏- йили шимали шәншидики сәккизинчи армийигә чүшүргән йолюруқида "җоңго-япон уруши партийимизниң тәрәққи қиливелиши үчүн әң яхши пурсәт" дегән. Мавзедоң бу истратегийини техиму тәпсилий чүшәндүрүп "бир үлүш күчни японға қаритиш, икки үлүш күчни гоминдаңға қаритиш, йәттә үлүш күч билән партийимизни тәрәққи қилдурувелиш керәк" дегән. Бу китабта ейтилишичә мавзедоң "биз японлар билән бивастә қаршилашмаймиз, биз японийиниң җуңгоға таҗавуз қилғанлиқиға рәһмәт ейтимиз " дегән сөзни көп қетим қилған. Бу сөзни әстә қалдурған кишиләр наһайити көп.

Әпюн"йигирмәбәшмиң йоллуқ улуқ сәпәр"дә пул орнида қоллинилған юқирида баян қилинған

"Ли руй, фән юәнҗеңларниң 1936 ‏- йилидин 1960 ‏- йилиғичә язғанлири" дегән китабта баян қилинишичә, хитай коммунист партийиси "йигирмә бәшмиң йоллуқ улуқ сәпәр" дәп аталған чоң қечиш җәрянида, әпйүнни "дәйҗин" йәни вакаләт алтун, дәп атап, уни пул орнида қолланған. Коммунист партийә хадимлири әпйүнни пул орнида янчуқиға селип йүргән. Барғанлики җайда әпюн тиҗарити билән шуғулланған.

Ваң җен билән ваң инмав йәнәндә мәхсус әпюн териш билән шуғулланған

Москваниң та с с р мухбири виладимирофниң "йәнән хатириси" дегән китабида баян қилинишичә, хитай коммунист партийисиниң ишчи-деһқан қизил армийиси гоминдаңниң муһасирисигә чүшүп қалғанда, 1934 ‏- йили 10 ‏- айда җаңшидики таянчи базисини ташлап ғәрб тәрәпкә қарап қечип, 300 миңдин артуқ қачақ 5 өлкидин өтүп, 1936 ‏- йили йәнәнгә йетип кәлгәндә, аран 30 миңдәк адими қалған. Улар йәнәнгә кәлгәндин кейинла , ваң җен билән ваң инмавниң 359 ‏- беригадиси нәннивәндә әпюн теришқа башлиған. Буни коммунист партийә тарихида "бүйүк ишләпчиқириш һәрикити" дәп атайду. Әйни вақитта әпйүнни пишшиқлап ишләш хе лоңниң дивизийә шитабида орунлинип турған. Мавзедоң "хәлқ үчүн хизмәт қилиш" ниң үлгиси қилип тиклигән җаң сиде дегән җәңчи, мавзедоң әсәрлиридә ейтилғандәк "көмүр көйдүрүш"җәрянида әмәс, бәлки әпюн пишшиқлаш җәрянида йүз бәргән от апитидә өлгән. Шу заманда йәнәндә кәң тарқалған "қизил қояш нурида өскән кокнар гүли пурақлиқ" дегән нахша узун йилларғичә, та хәлқ бу гәпниң мәнисини биливалғучә " инқилабий нахша" дәп ейтилип кәлгән иди.

Шинҗаңдики һәрбийләр "улуқ сәпәр роһи" ға варслиқ қилишқа вәдә бәргән

Шинҗаң хәвәр торида баян қилинишичә, хитай азадлиқ армийисиниң шинҗаң һәрбий райони, мәркәзниң шинҗаңда турушлуқ қисимлири, шинҗаң қораллиқ сақчи қисимлиридин болуп 3000 дин артуқ һәрбий 10 ‏- айниң 22 ‏- күни үрүмчидә ечилған "улуқ сәпәр көргәзмиси"гә топланған. Улар буниңдин тәрбийә елип, пешқәдәм инқилабчиларниң йәнән роһиға варслиқ қилип, шинҗаңда йеңи тарихий бурчини ада қилишқа вәдә беришкән. (Вәли)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.