Вен җйбав "аз санлиқ милләтләрни" иттипақлиққа чақирмақта

• Мухбиримиз өмәр қанатниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Роейтерс агентлиқиниң бейҗиңдин хәвәр қилишичә, хитай баш министири вен җиябав, тибәттә вә уйғур елидә хитай һөкүмитигә қарши елип берилған вә хитайниң инақ җәмийәт тәшвиқатини бит - чит қилип ташлиған наразилиқ һәрикәтлиридин кейин бәргән баянатида, аз санлиқ милләтләрни бирлик вә иттипақлиққа чақирип, һөкүмәтниң аз санлиқ милләтләр районлириниң иқтисадий тәрәққияти үчүн ярдәм беридиғанлиқини вәдә қилған.

Амалсизлиқтин иттипақлишамду яки еһтиҗаҗ үчүнму?

Хәвәрдә ейтилишичә, вен җиябав йүннән өлкисидики зиярити җәрянида бәргән баянатида, " пүтүн аз санлиқ милләтләр чоң бир аилини тәшкилләйду. Биз гүллиниш вә тәрәққий қилиш үчүн, бирлишип, бир - биримизгә ярдәм қилишимиз керәк" дегән.

Лекин, роейтерс агентлиқиниң билдүрүшичә, тибәтниң пайтәхти лхасада йүз бәргән қозғилаң вә өткән ай уйғур елиниң хотән шәһиридә елип берилған наразилиқ һәрикити вә ғулҗида йүз бәргән вәқәләр, хитай компартийисиниң уйғур ели вә тибәттә дуч келиватқан мәсилилириниң қанчилиқ җиддийликини көрситидикән.

Қатму - қат тәнқид астида қалған бейҗиң олимпики

Хәвәрдә көрситилишичә, тибәт вә уйғур елидики наразилиқ һәрикәтлири, бейҗиң һөкүмитиниң бихәтәрлик тәдбирлирини күчәйтиш вә мәзкур районларға он миңлиған қошумчә һәрбий вә сақчи қисимлири әвәтиш арқилиқ, бу наразилиқ һәрикәтлиригә қаратқан позитсийиси, хәлқара җамаәтниң диққитиниң хитайға бурулушиға вә 2008‏ - йиллиқ олимпик тәнһәрикәт йиғини һарписида бейҗиң һөкүмитиниң дуня җамаәтчиликиниң тәнқидигә дуч келишигә сәвәб болмақта.

Сиясий анализчилар ниң ейтишичә, хитай һөкүмити, 2008‏ - йиллиқ олимпик тәнһәрикәт йиғинидин, өзиниң дунядики образини тикләш, хитайни инақ бир җәмийәт қилип көрситиш вә хитай компартийисиниң қолға кәлтүргән утуқлирини дуня җамаәтчиликигә намайиш қилиш үчүн пайдилинишни пиланлиған. Олимпик тәнһәрикәт йиғини һарписида, уйғур ели вә тибәт қатарлиқ районларда наразилиқ һәрикәтлириниң йүз берип қилишиниң алдини елиш, хитай һөкүмити әң көп диққәт қилип келиватқан мәсилиләрниң иди.

Уларниң билдүрүшичә, өткән ай тибәт вә уйғур елидә йүз бәргән наразилиқ һәрикәтлири, бейҗиң һөкүмитиниң олимпик тәнһәрикәт йиғинидин хитайниң дунядики образини тикләш үчүн пайдилиниш пиланлирини бит - чит қилип ташлиған. Хитай баш министириниң аз санлиқ милләтләрни иттипақлиққа чақирған баянати, олимпик һарписида, уйғур ели вә тибәттики наразилиқ һәрикәтлириниң хитайниң образиға йәткүзгән зиянларни азайтишқа урунуш тәшәббуси болуши мумкин икән.

Хитай баш министириниң мәзкур баянатини шундақла, хитай рәһбәрлириниң тунҗи қетим уйғур ели вә тибәттә җиддий миллий мәсилиләрниң мәвҗутлиқини етирап қилиши, дәп тәбирләшму мумкин икән.

Хитай йеқиндин буян уйғурларниң һәрикитини терроризм билән қарилашни техиму күчәйтти

Бу арида 3‏ - април күни, "им инд сий" хәвәрләр тор бетидә, елан қилинған "хитай мустәқилчи уйғурларни, террорчи дәп әйиблимәктә" мавзулуқ мақалидә, "уйғур елиниң һәр қандақ йеридә, уйғурларниң хитайларға болған өчмәнликини көрүш мумкин. Нурғунлиған уйғурлар хитай һөкүмитиниң уларға қаратқан диний вә мәдәнийәт җәһәтләрдики бесимлардин шуниңдәк мол нефит вә тәбий газ записиға игә болған райондики иқтисадий тәрәққият программидин асасән хитай көчмәнләр пайдилиниватқанлидин шикайәт қилмақта. Нурғунлиған уйғур районда хитайдин мустәқил бир дөләт қурушни қоллайдиған болуп, өтмүштә қораллиқ һәрикәт елип барған" дейилгән.

Хитай һөкүмитиниң 11‏ - сентәбир террорлуқ һуҗумлиридин кейин, уйғурларға қаратқан бесимини күчәйткәнликини тәкитләнгән мақалидә йәнә мундақ дейилгән. " Хитай һөкүмити шәрқий түркистанниң мустәқиллиқи үчүн қораллиқ күрәш елип бериватқан уйғурларни террорчилар дәп атап, уларни хәлқара террорлуқ тәшкилатлири билән четишлиқи бар дәп әйиблимәктә. Лекин хәлқара кәчүрүм тәшкилати қатарлиқ хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлири, террорлуққа қарши уруштин, өз инсани һәқ - һоқуқини қолға кәлтүрүш үчүн паалийәт елип бериватқан уйғурларни бастуриватиду, дәп хитай һөкүмитини изчил әйибләп кәлмәктә". (Өмәр қанат)