Хитайниң 55 йили (2)

Хитайниң 55 йилидики 27 йиллиқ мавзедоң дәври

Һәр йили 1 - өктәбирдә дөләт байримини хатирилигәш паалийти болғанда, хитай коммунист партийиси "худди шәрқтин күн чиққандәк хитайдин мавзедоң чиқти" , шуниңдин башлап "хитай хәлқи орнидин дәст турди" дегән гәпләрни алаһидә тилға алмай қалмайду, ـــ дәп мулаһизисини башлайду көпчиликкә тунуш болған сияси мулаһизичи лиу шавбо әпәнди "йеңи әсир жорнили"да елан қилған мулаһизисидә, ـــ әмилийәттә ундақ әмәс, 1949 - йилидин 76 - йилиғичә болған 27 йил ичидә, хитайда пәқәт мавзедоң ялғуз өзила дәст орнидин туруп һаким - мутләқлиқ қилди. Мушу мавзедоң дәвридә, униң мустәбитликидә барчә хәлқ, һәтта униңға йеқиндин әгишип, униң билән бир өмүр һәмкарлашқан кишиләрму, униңға тез пүкүп "яшисун" дәп товлашқа мәҗбур болди. Мана бу биз бешимиздин кәчүргән риал тарих.

Мавзедоң пүтүн адәмниң мал - мүлкини, әркинликини тартивалди

"Дөлитимиз қурулғандин буянқи мавзедоң һөҗҗәтлири" дегән топламни оқуған идим, ـــ дәйду лиу шавбо әпәнди, ـــــ бу топламдики һөҗҗәтләргә, йәни мавзедоңға йолланған һәрхил докилатларға, мавзедоң өзиниң хаһиши вә һесяти буйичә тәстиқ салған. Ваһаләнки, шуниң билән мавзедоң пүтүн адәмниң мал - мүлкини тартивалған, пүтүн адәмни әркинликидин мәһрум қилди; хитайда нәччә он милюн адәмниң һаят - маматлиқи яки учар қуш, һайванатларниң мәвҗут болуп туруш - турмаслиқиму шу бир кишиниң қолидики қәләмдә җиҗиланған сизиқларға бағлиқ болған. У хитайниң гезит - радиолирида җакалинидиған учур- хәвәрләрни мәзмунидин тартип чикит - пәшлиригичә бәлгиләпла қалмай, бәлки, хәлқ ичидин "дүшмән" дәп айрип чиқип юқутидиған адәмниң даириси вә сан - нисбәтлириниму шу киши ялғуз бәлгилигән.

Мавзедоңниң синипи көрәш нәзирийиси

Мавзедоң мушу 27 йил ичидә, дуня нупусиниң 4 тин бирини тәшкил қилидиған хитай даирисидә өзиниң мустәбитликини йүргүзүп "өлтүрүшкә тигишлик әксийәтчиләрни чуқум өлтүрүш керәк" , "әксилинқилапчиларға кәңчилик қилидиған оңчиллиққа қәти қарши туруш керәк" дегән синипи көрәш нәирийисини оттуриға қойған. Шундақла йәнә, һәр қетимлиқ сияси һәрикәттә юқутидиған конкирит адәм санининиму у өзи бәлгилигән. Йәр ислаһати, әксилинқилапчиларни тазилаш, 3 кә қарши туруш, 5 кә қарши туруш дегән һәрикәтләрдә "йезиларда өлтүрилидиған адәм нисбити миңдә бир пирсәнт буйичә болиши керәк, әмма шәһәрләрдә өлтүрилидиған адәм сани миңдә бир пирсәнттин түвәнрақ болиши керәк" дәп бәлгилигән. Оңчиларға қарши туруш мәзгилидә болса "һәр қайси органларда тутилидиған оңчиларниң нисбити % 5 дин төвән болмаслиқи керәк" дәп бәлгилигән. Мушу бәлгилимә буйичә һәр қайси җайларда һәрикәтниң даириси кеңәйтилип, увал қилниш чекидин ашқандиму уни әстайидиллиқ билән түзәтмигән. Мушу йилларда мавзедоң һәтта учар қушларни яки башқа һайванатларниму тутуп юқутишқа буйруқ чүшүрүп "төт зитайдашни юқитиш һәр- бир идарә , орган, мәктәп, һәтта һәр - бир аилилиләргичә әмилиләштөрилиши лазим" дәп тәкитлигән.

Дуня буйичә әң чоң қанхор

"Адәмгә қарши көрәш қилиш чәксиз хошаллиқ" дегән мавзедоңниң өзиниң шуари. У 50 йилларда, йәрислаһати дегән һәрикәттә, мавзедоң өзи бәлгилигән нисбәт буйичә һесаплиғанда, аз дегәндә 2 милюн адәмни өлүм җазасиға мәһкум қилди. 3 Кә қарши туруш, 5 кә қарши туруп дегән һәрикәттә 800 миң адәмни өлүм җазасиға мәһкум қилди. Буниңдин башқа һәр хил шәкил билән "дүшмән" дәп айрип чиқилип зорлуққа учриған адәм сани 2 милюндин ашиду. Җисмани вә роһи җәһәтләрдә еғир дәриҗидә зянкәшликкә учриған адәм 800 миңдин ашиду. 1958 - Йилидин 62 - йилиғичә болуп өткән чоң сәкрәп илгириләш, хәлқ комммуниси қуруш дегән һәрикәтләрдә ачарчилиқта яки ғәйри нормал өлгән адәм 40 милюн. 1966 - Йилидин 76 - йилиғичә болған мәдәнийәт инқилаби дегән һәрикәттә ғәйри нормал өлгән адәм сани, йеҗәнйиңниң әйтишичә 20 милюн.

Дуня буйичә коммунизм синиқида өлгән адәм саниниң % 65 и хитайда

20 - Әсир ичидә дуня миқясида болуп өткән коммунизм синиқида 85 милюн адәм өлди. Буниңдин совет иттпақида 20 милюн, ветнамда 1 милюн, шимали корийәдә 2 милюн, камбодийәдә 2 милюн, шәрқи яврупада 1 милюн, латин амрикисида 150 миң, шимали африқида 500 миң, хитайда 65 милюн адәм өлди. Демәк, пүтүн дуняда коммунизм синиқида өлгән адәм саниниң 65% ни хитайда өлди. Бусан һәтта хитайда униңдин бурунқи 50 йилда болуп өткән қалаймиқан ички урушларда өлгән адәм санидинму көп. Мана бу 27 йиллиқ мавзедоң дәври. (Вәли)