Xitay- hindistan istratégiyiliridiki eng qiyin mesile (2)

Xongkongda chiqidighan "échilish" zhurnili, amérikida chiqidighan "közitish zhurnili‏" qatarliq uchur wastilirida élan qilin'ghan mulahizilerde bayan qilinishiche, xitay bilen hindistan otturisida bir nechche ming yilliq gireliship ketken medeniyet munasiwetliri mewjut. Buddizm en'eniliri heqqide söz échilsa, bu iki dölet özlirini qérindashtek hés qilidu. Emma tebi'iy su bayliqliridin paydilinish we su menbelirini qoghdashtin ibaret riyal mesilige kelgende, öz - ara jeng qilish üchün jiddiy herbiy haletke ötidu. Mesilen, 1962 ‏- yilida xitay ‏-hindistan otturisida chégra urushi yüz bergen idi؛ 2000 ‏- yilida yene xitay - hindistan chégra qisimliri jiddiy herbiy haletke ötken weqe yüz berdi. Tégi - tektini sürüshtürüp kelse, bu weqeler tebi'i'iy éqinlardin paydilinish jehettiki ziddiyet asasida peyda bolghan. Xitay bilen hindistan bu yil yene istratégiyilik dostluq jakarlashti. Emma bu ikki dölet otturisida bir - birige hergiz yol qoyushmaydighan qiyin mesile, yeni tebi'iy su menbeliridin paydilinish we uni qoghdash mesilisi yenila mewjut. Hindistan xelqning hayat ‏-mamatliqigha biwaste taqishidighan su menbesi mesiliside, buningdin kéyinmu bu ikki döletni muressege kélidu dep perez qilish qiyin.

Hindistanning özining su menbeliridin paydilinishigha xitay néme üchün qarshi turidu?

Xitayda "sensha qurulushi" tamamlan'ghandin kéyin, xitay hökümiti yene béyjing, tyenjin qatarliq chong sheherlerge jenub tereptin su yötkesh qurulushini pilanlashqa bashlidi. Xitay bu pilanni "jenubning süyini shimalgha yötkesh" dep ataydu. Xitay bu pilan boyiche, jenub tereptin shimalgha su yötkeydighan sherqiy liniye, ottura liniye, gherbiy liniye dep atilidighan 3 liniye qurmaqchi. Xitay hazir 'tebi'etni boy sunduridighan' bundaq ajayip ishni qilmaqchi bolghanliqi bilen pexirlenmekte. Xitayning "jenubning süyini shimalgha yötkesh" dégen pilanidin hazir xéli köp kishilerning xewiri bar, emma 2020 ‏- 30 yiligha kelgende xitayning changjyang deryasi wadisi su yétishmeydighan rayon'gha aylinidighanliqidin téxi xewiri yoq. Buni xitay özi alliqachan ispatlap chiqqan bolsimu, emma bu uchurni öz xelqighe téxi ashkarilimidi. Xitay hazir kelgüsidiki su mesilisini hel qilish üchün, gherbiy jenub tereptiki birmunche deryalarni toghanlap, uning süyini changjyang deryasigha qoshulidighan qilmaqchi. Xitay kelgüside toghanlap süyini changjyang deryasigha qoshmaqchi bolghan gherbtiki deryalarning biri del tibettiki yalunzempo deryasi. Hazir hindistan pilanlawatqan su éléktir istansisi, su ambiri qatarliq chong tiptiki ikki chong qurulushmu tibettin hindistan'gha éqip kélip, hindistanning arunachal shtatidiki éqinlar bilen qoshulup hasil bolidighan braxmaputra deryasining su menbesidin paydilinidighan qurulushlar. Démek, hindistanda hazir dawamlishiwatqan su qurulushliri sewebidin xitayning 'jenubning süyini shimalgha yötkesh' pilani emelge ashmaydighanliqi, shundaqla, eger xitay yalunzempo deryasini toghanlisa, hindistanning su qurulush pilanimu emelge ashmaydighanliqi tebiy. Bu mesilide xitay bilen hindistan bir - birige yol qoyamdu?

Xitay shimalgha yötkeshni pilanlawatqan suning köpinchisi hindistanda

"Xitay- hindistan istratégiyiliridiki eng qiyin mesile" dégen mulahizide bayan qilinishiche, xitayda "jenubning süyini shimalgha yötkesh" dégen pilanni deslepte xitay su ishlar minisitirliqining mu'awin ministiri gokey ependi bilen yene bir emeldari jang binshin ependi otturigha qoyghan. Bu kishiler "jenubning süyini shimalgha yötkesh" qurulushi dégenning emeliyette kapaletke ige emeslikini özliri obdan bilidu. Ular yollighan doklattimu " ‏2020 ‏-yiligha kelgende changjyang deryasida shimalgha yötkigidek su qalmaydu, shunglashqa dölitimiz hazir changjyang deryasining süyini köpeytishning charisini qilmisa bolmaydu" dep éniq bayan qilin'ghan. Xitay shimalgha yötkeshni pilanlawatqan su emeliyette hindistan tewesidiki su, yeni xitay hindistanning braxmaputra deryasining tebi'iy éqin'gha qoshulidighan tibettiki yalunzempo deryasini toghanlaydighan, héch bolmighanda uningdin 210 milyard kup métirliq éqin suni xitayning changjyang deryasigha taghlarni téship qanal yasap éqitip kélip qoshuwalidighan pilan. Buninggha hindistan yol qoyamdu? (dawami bar) (weli)