Xitay- hindistan istratégiyiliridiki eng qiyin mesile (3)

Xitay bilen hindistan bu yil yene istratégiyilik dostluq jakarlidi. Emma bu ikki dölet otturisida bir - birige hergiz yol qoymaydighan qiyin mesile, yeni tebi'iy su menbeliridin paydilinish we uni qoghdash mesilisi téxi hel qilin'ghini yoq. Bu ikki dölet otturisida burun yüz bergen jiddiylikler, tégi - tektidin éytqanda, su menbelirige igidarchiliq qilish jehettiki ziddiyet asasida tereqqi qilip peyda bolghan.

Xongkongda chiqidighan "échilish" zhurnili, amérikida chiqidighan "közitish zhurnili‏" qatarliq uchur wastilirida élan qilin'ghan mulahizilerde bayan qilinishiche, hindistan xelqining hayat ‏-mamatliqigha biwaste taqilidighan su menbesi mesiliside, buningdin kéyinmu bu ikki döletni muressege kélidu mumkin dep perez qilish qiyin.

Xitayning 'jenubning süyini shimalgha yötkesh' dégen pilanining tepsilati

"Xitay- hindistan istratégiyiliridiki eng qiyin mesile" dégen mulahizide bayan qilinishiche, xitay hökümitining "jenubning süyini shimalgha yötkesh" dégen pilanini xitay penler akadémiyisining akadémiki xé zolin ependi jungxu'a millitining kelgüsidiki hayatliq yoli dep teswirlep otturigha qoyghan. Bu pilan boyiche bolghanda, tibettiki yalunzempo deryasini toghanlap, uningdin 210 milyard kubmétir éqin suni xitay özi su ambiri qurup saqlap yaki taghlarni téship qanal yasap éqitip kélip changjyang deryasigha qoshulidighan qilish kérek. Chingxeydiki köknur, saydam kölliridiki, Uyghur élidiki jungghar oymanliqi bilen alataw tagh tizmiliri arisidiki éqinlarni toghanlap, ichki mongghuliyidin éqitip kélishke bolidighan su menbeliridinmu toluq paydilinip, uni biwaste xitayning hazirqi iqtisadiy menpe'eti üchün we xitayning menggülük menpe'eti changjyang, xu'angxédin ibaret ikki chong deryaning süyini ulghaytish üchün xizmet qildurush kérek. Xitay akadimikining teswirlishiche, mushundaq qilghanda andin seddichin ichidiki xitay zéminini menggü yashirip turidighan qilish mumkin. Xitay akadémiki xé zolin ependining teklipide yene, ottura asiyadiki her qaysi döletlerge sherq, jenub tereplerdin éqip kélidighan éqinlarnimu toghanlash lazimliqi tekitlen'gen. Shundaq qilghanda andin xitay yene 2 milyard mo yerdin paydilinip, buning bilen 160 milyon xitayni uzuqlanduridu, bu 'xitay millitining menggülük hayat yoli' déyilgen. Bu layihini jang zémin 1998 ‏-yili 5 - ayning 24 - küni testiqlighan. Xitayning déng shawping qatarliq siyasiy qériliri alqishlighan. Xitaydiki bu erbablar jughrapiye jehette eqelliy sawatqimu ige bolmighan kishiler emes. Buningdinmu muhimi shuki, bu layihini xitay xelq azadliq armiyisining herbiy qisimliridin 100 din artuq général derijilik ofitsér qollap chiqqan. Hazir xitayning 69 tetqiqat orgini bu pilan üstide ishlewatidu. Xitayning kelgüside 'jenubning süyini shimalgha yötkesh' dep atalghan bu pilani, emeliyette pütünley hindistanning we bashqa ellerning zéminidiki su menbelirini öz menpe'eti üchün ishlitish xiyaligha asasen layihilen'gen.

Xitay bilen hindistanning "istratégiyilik sepdash" liqi su menbe toqunushi'ini hel qilamdu?

" Xitay- hindistan istratégiyiliridiki eng qiyin mesile" dégen mulahizide bayan qilinishiche, xitayda "jenubning süyini shimalgha yötkesh" dégen pilanni otturigha qoyghan, bu pilanni jungxu'a millitining kelgüsidiki hayatliq yoli dep atighan xitay akadémiki xé zolin ependining teswirlishiche, tibet rayoni hindi okyanning nem hawasi qaplighan rayon, höl - yéghin miqdari mol, shunglashqa tibet égizlikide tebi'iy muzluq yaki qatma haletke ötken déngiz süyi zapisi intayin mol. Uning doklatida yene "yalunzempo deryasining töwen éqinidiki xitay - hindistan chégra rayonida höl - yéghin miqdari 5000 millimétir " dep teswirlen'gen. Emeliyette tibetning jenubtiki rayonlirida yilliq höl - yéghin miqdari 1600 ‏- 2000 millimétir etrapida. Gerche bu rayondiki su zapisi xuddi xitay akadémiki xé zolin ependi mubalighe qilghandek undaq köp bolmisimu, bu rayon yenila su bayliqi mol rayon hésablinidu. Xitay gerche mushu su bayliqini changjyang deryasigha qoshuwélishni pilanlawatsimu, emma bu su bayliqining hemmisi "mikmaxon siziqi" ning jenubida, yeni xitay kontrol qilidighan rayonda emes, pütünley hindistan kontrol qilidighan rayonda. Xé zolin ependi xitayda neshr qilin'ghan xeritige asaslan'ghan. Emma u xelq'ara étirap qilidighan xerite emes. Xelq'arada adette xitay - hindistan chégrisi 'mikmaxon siziqi' bilen ayrilidu. Xitay hökümiti 'xitayning muqeddes zémini' dewalghan rayon yalunzempo deryasi hindistan'gha éqip kiridighan aylanmidiki munbet jaylarni öz ichige alidu. Emeliyette bu jaylar hindistanning arunachal shtatining tewelikide. 'Talash - tartishtiki rayon' dep atiliwatqan bu rayonning yer kölimi 920 ming kwadirat kilométir, bu zémin xitay térritoriyisining 1% ge teng, teywen zéminidin 3 hesse chong. Bu zémindiki nopus sani tibetning nopus sanidin 3 hesse köp.

" Xitay- hindistan istratégiyiliridiki eng qiyin mesile" dégen mulahizide bayan qilinishiche, xitay - hindistan chégrisi dep atilidighan chégra siziqi en'gliyilik mikmaxon ölchep neshr qildurghan xeritige asasen, 1914 ‏- yili 3 - ayda , hindistan hökümiti bilen béritaniye hökümitining wekilliri teripidin otturigha qoyulghan chégra siziqi. Hindistan 1950 ‏-yilidin kéyin )kommunizm yéghiliqidin kéyin( öz chégrisini közitishning zörürlikini hés qilishqa bashlighanliqtin, bu chégra siziqini 1953 ‏- yilidin bashlap özining herbiy kontrolluqi astigha aldi. Emma xitay 'mikmaxon siziqi' dep atilidighan chégra siziqini étirap qilmay kelgenliktin, axir 1962 ‏- yili, xitay "özini qoghdap qaytarma zerbe bérish jéngi " dégen urushni qozghap mikmaxon siziqining jenubidiki hindistan zéminini tartiwaldi. Gerche xitay qoshunliri shu qétimqi urushta tartiwalghan zéminlarni bir nechche kündin kéyin tashlap keynige chékinip bu rayondin chiqip ketken we shuningdin kéyin bu rayonlargha qayta kirmigen bolsimu, emma mikmaxon siziqining jenubidiki hindistan zéminini hazirgha qeder "xitayning zémini" dep tekrarlap kéliwatidu. " Xitay- hindistan istratégiyiliridiki eng qiyin mesile" dégen mulahizide bayan qilinishiche, xitay hazir pilanlawatqan jenubtin shimalgha su yötkeydighan qurulush, emeliyette, pen‏- téxnikidin paydilinip tebi'et qanuniyetlirige qarshi élip bérilidighan qurulush. Xitay jenubtin shimalgha yötkimekchi boliwatqan su, xuddi xitay dewatqandek 'gherbiy jenubtiki xitay ölkilirining we tibetning süyi' emes, belki hindistanning kontrolliqidiki rayonlar ichidiki su. Buningdin kéyin xitay bu mesilini qandaq waste qollinip hel qilidu? xitay yene ottura asiyadiki döletlerge éqip kiridighan tebi'iy éqinlarni toghanlash pilanini qandaq waste bilen hel qilidu? buni hazir tesewwur qilish qiyin. (Tügidi) (weli)