Yéngi yildiki yéngi pikirler(1)

Filippinning manila shehiride yéngi yil. AFP

2006 - Yilidin ibaret yéngi bir yil yétip kelgende, men hazir silerge, 2006 - yili kirish bilen teng metbu'atlarda élan qiliniwatqan yéngi uchurlarni tonushturushqa muyesser bolghanliqimdin xushalmen. 2006 - Yilidin ibaret yéngi bir yil yétip kélish bilen teng, dunyada her qaysi dölet rehberlirining yéngi yilgha béghishlan'ghan nutuqliri, mulahizichilerning bu yéngi yil toghrisidiki teqezzaliri, mulahiziliri, pikirliri metbu'atlarda élan qilinishqa bashlidi. Epsuski, mustebit tüzüm astida qalghan xelqler bundaq yéngi pikirler bilen ortaqlishalmaydu.

Yéngi yil bayrimida dunyada her qaysi döletler özlirining yéngi istratégiyilirini élan qildi. Xujintawmu yéngi yil nutqi élan qildi. Dunyadiki démokratiye éqinining türtkisi bolsa kérek, uning yéngi yil nutiqida, qandaqtur adette aghizidin chüshürmeydighan "xelqqe wakaliten" deydighan söz ghayip bolghan. Wang léchu'enmu Uyghur xelqini "bölgünchi", "térrorchi", " qattiq basturush kérek" dégen sözni qilalmidi. Obzorchilar yene xitay heqqide yéngi mulahizilerni otturigha qoydi.

Amérika prézidénti bushning yéngi yil nutqi qollashqa érishti

Amérika prézidénti jorji bush 2005 - yili 12 - ayning 31 - küni élan qilghan yéngi yil nutqi qollashqa érishti. "Amérika awazi" ning xewer qilishiche, jorji bush yéngi yil nutiqida " 2006 - yilida bash wezipe térrorchiliqqa qarshi urushning ghelibisini qolgha keltürüsh, dölet ichide bolsa ishqa orunlishish pursetlirini yaritip, amérika iqtisadini dawamliq yükseldürüsh" tin ibaret ikenlikini otturigha qoyghandin kéyin, bushning yéngi yil nutqi amérikida qollashqa érishipla qalmay, ottura sherqtiki islahatchilar üchün téximu zor ilham boldi. Jorji bush yéngi yil nutiqida yene bajni azlitish, memuriy chiqimlarni qisqartish, pulning paxallishishini eng töwen sewiyige chüshürüsh, kichik karxanilarni zor küch bilen rawajlandurush, istémalchilarning jughlanmisini köpeytish tedbirlirini otturigha qoyghandin kéyin, amérika bazarlirida parche sétish nahayiti janlinip ketti. Shuning bilen amérikida prézidént bushni qollash nisbiti tizdin örlidi. Amérikidiki öktichi partiye bolghan démokratlar bolsa bush ependidin qizil reqemlerni azaytish arqiliq balilarning we aramgha chiqqan herbiylerning dawalinish soghurtisini yaxshilashni, amérikining énérgiye shirketlirige zor payda yetküzüshning ornigha amérika ahalilirining isinish yardem pulini köpeytish lazimliqini eskertti. Xewerlerde bayan qilinishiche, amérika prézidénti jorji bush hökümetning chiqimini azaytish üchün, yéngi yil bayrimini özining téksas shtatidiki férmisida ötküzgen, bayram jeryanida yene doxturxanilargha bérip apette yarilan'ghan kishilerni yoqlighan.

Xujintawning yéngi yil nutiqida "wakaliten" dégen söz ghayip bolghan

Xitayning dölet re'isi xujintawning yéngi yil nutiqida, "xitay xewer tori" da bayan qilinishiche, burunqi yillardikidin perqlinidighan bir nuqta bar, u bolsimu xujintaw her da'im aghzidin chüshürmeydighan "wakillik qilimen" dégen kompartiye atalghusini bu qétim qollanmighan. Emma u bu qétimqi yéngi yil nuqtida yenila sotsiyalistik iqtisad, qurulush, medeniyet we inaq jem'iyet qurushni omumyüzlük algha ilgirilitish dégen kona sözlerni tekitligen. Shundaqla yene "bir dölette ikki xil tüzüm"ni yolgha qoyush, "xongkongni xongkongliqlar idare qilish", "aliy aptonomiye yürgüzüsh" yönilishide ching turush, "teywenning musteqilliqigha qet'i qarshi turush" dégenlerni tekrarlighan. Gerche Uyghur aptonom rayonining re'isi isma'il tiliwaldi jungnenxeydiki yéngi özgirishlerni sezmey, yenila "dölet ichi we sirtidiki milliy bölgünchilerge qattiq zerbe bérish" ni tekitlep tigh uchini Uyghur xelqighe qaratqan bolsimu, emma xitay kommunist partiyisining siyasiy byuro ezasi wang léchü'enmu bu qétim "milliy bölgünchi" dégen sözni tilgha alalmighan.

"Jungnenxeydiki sheytanlar"

Xujintaw "ortaq parawan we inaq jem'iyet qurayli" serlewhilik yéngi yil nutiqida "tinch tereqqiy qilish, ishikni échiwétip tereqqiy qilish, hemkarliship tereqqiy qilish, inaq jem'iyet qurush" wahakaza dep sözligen bolsimu, ـــ dep obzorini bashlaydu xitaydiki siyasiy mulahizichi lyushawbo ependi béyjingda turup yazghan "jungnenxeydiki sheytanlar" dégen obzorida. Bu obzor "boshün tor béti" de élan qilin'ghan, ـــ mushu yéngi yil bayrimida kommunist emeldarliri bilen xelq ipadiligen keypiyat tüptin oxshimaydu. Xujintaw gerche téléwizor ékranlirida yéngi yilni tebriklewatsimu, emma uning chirayida qilche tebrik, tebessum yaki hésdashliq körünmeydu. Uning mushundaq chirayi bilen élan qilghan yéngi yil béghishlimisidin, kishiler xuddi bu yéngi yilda intayin müshkül künlerge, xenjer téghi yaki ot déngizigha qara p atlinishqa teyyarliq körüsh lazimliqini hés qilatti. Hökümet metbu'atliridiki xewerler, gerche kishilerning köz aldida rengga-reng nur chaqnitip, xitay xelqini dunyagha jennette turghandek körsitip tursimu, emma xelqning öz - ara xalis qilishqan paranglirida, köpinche halda dozaxning zulmetliri sözlinidu. Xelq ichide yanfonlar'arqiliq jungnenxeyge, kommunist emeldarlirigha yollan'ghan béghishlimilar téximu emeliy.

Siyasiy mulahizichi lyushawbo ependining "jungnenxeydiki sheytanlar" dégen obzorida bayan qilinishiche, yéngi yil bayrimida xelq ichide yanfonlar arqiliq kommunist partiye merkizi komitéti siyasiy byurosining 9 da'imiy ezasi heqqide "ademge zéng chingxungdek qizil amet kelse, puqraning a'ilisi jachunwangningkidek ronaq tapsa, puqraning qosiqi wén jyabawningkidek toq tursa, puqraning qilichi logenningkidek késer bolsa, majang oynashqa xu jintawdek usta bolsa" dégen bayramliq béghishlimilar tarqaldi. Buningdin bashqa yene "lalmilarni sün jungshen yighiwalghan, qelenderni mawzédong yighiwalghan, hayankeshni déng shawping yighiwaldi, xiyanetchini jang zémin yighiwaldi, emdi qalghanlirini xujintaw nege bashlaydu?" dep yézilghan bayramliq béghishlimilarmu bar.

Siyasiy mulahizichi lyushawbo ependining "jungnenxeydiki sheytanlar" dégen obzorida bayan qilinishiche, xitayda mawzédong, déng shawpinglarning rohini chaqirip kélip jungxu'a millitini güllendürmekchi bolghan mentiqsiz2005 - yil ötüp ketti. 2006 - Yilliq yéngi yil bayrimida oynalghan jungnenxeyning "sheytan oyuni" mu tügidi. Emdi xitay jem'iyitide xiyanetchiler, chérikler, zorawanlar yene "xelq üchün bijanidil ishlesh" dep sözleshke, ghalcha edibler yene hékaye toqushqa, qara niyetler yene nepsaniyetchilikke kirishti. Jem'iyette pulni tutamlap xejleydighan chala sawatsiz bilen ma'aripqa pul tapalmaydighan namratlarning, meshhur markiliq maldin bashqini sétiwalmaydighan emeldar jemetliri bilen bir pul üchün kanda ölidighan ishchilarning ornida yenila héchqandaq özgirish yoq. (Dawami bar)