"Пәләк шаһи" адил һушур, дуняға йәнә бир қетим тонулди


2004.09.23
adil-hoshur.gif

Дарвазлиқ уйғурларниң узақ тарихқа вә миллий алаһидиликкә игә болған әнәнивий уюнлириниң бири болуп, униң тарихи мәнбәлиригә нәзәр салғанда уйғурлар қәдимки көк тәңригә болған сеғиниш вә йүксәк һөрмитини ипадиләш үчүн йәрдин муәлләқ туридиған игиз дарларни бағлап өзлириниң көккә интилиш роһини ипадилигән.

Уйғурларниң иптидаий қаришида дар үсти (тәхтираван) гә чиқиш гояки тәңри маканиға чиққанлиқ һисаблинатти. Шуңа хәлқниң арисида дарға чиқидиған дарваз алаһидә улуғланған вә мүқәддәсләштүрүлгән һәмдә дарға чиқиш тәнтәнилик мурасим шәклидә өткүзүлгән.

Бүгүнки күндиму, уйғур дарвазлиқи ялғуз уйғурлар арисда мәдһийилинипла қалмастин, пүткүл дуня әһли арсидиму мәдһийиләнмәктә, һазирқи заман уйғур дарвазлиқини хәлқарада тонутқан мәшһур дарваз адил һошур, әнә шу мәдһийиләрни вуҗутқа кәлтүргүчи уйғур пәлванларниң бири.

Техи өткән һәптила, канаданиң торонто шәһиридә өткүзүлгән хәлқара филим фестивалида "пәләк шаһи " намлиқ һөҗҗәтлик филимдә адил һошурниң кишини һәйран қалдуридиған маһарәтлири көрсүтүлип, һәр қайси җайлардин кәлгән тамашабиларниң юқири баһасиға еришти. Техиму муһими мәзкүр филим тунҗи қетим дуня филим фестивалиға қатнашқан уйғур һөҗҗәтлик филими һисаплинип тарих бәтлиридин орун алди.

Бу мунасивәт билән биз, хитайниң хаңҗу шәһиридә маһарәт көрситиватқан адил һошур әпәндини телфун арқилиқ зиярәт қилишқа муйәссәр болдуқ:

Биз йәнә "пәләк шаһи" намлиқ филимниң реҗиссори, америкиниң чикакго шәһиридә турушлуқ дибра сетрутман ханимни зиярәт қилдуқ, биз униңдин нимә үчүн мәзкүр филимни ишләшкә қизиқип қалғанлиқини вә филимни қанчилик вақитта ишләп болғанлқини сориғинимизда, у мундақ деди:

" Мән дуняниң бу райониға йәни шәрқий түркистанға қизиқип қалдим, чүнки төт әтирапи тағлар билән оралған бу дияр түрлүк мәдинйәтләрниң бөшүки, бу зиминниң җуғрапийилик түзүлиши вә уйғур миллити һәққидә йезилған китаб вә матириялларни оқуп, уйғурларға техиму қизиқип кәттим. Болупму уйғурларниң миллий әнәнивий тәнтәрбийә оюни дарвазлиқ маңа уйғурларниң бүгүнки вәзийитини көз алдимға намайән қилди, дарвазлиқ көркәм, һәйвәтлик, интайин юқири маһарәт тәләп қилидиған қейин бир хил тәнтәрбийә оюни болупла қалмастин уйғурларға симмувуллуқ қилалайду. Димәк уйғурлар маңа, нөвәттә сиясий, мәдиний вә диний һоқуқини қолға кәлтүрүш үчүн, худди дар үстидә еһтият билән меңиватқандәк көрүниду, шуңа мән бу филимни ишләш қарариға кәлдим."

Дибра сетратмән ханимдин йәнә, уйғур елида мәзкүрфилимни ишләш җәрянида, уйғурларһәққидә нимиләрни һис қилғанлиқини сориғинимизда у мундақ дәп җавап бәрди:

"Мениң кишиләр билән бималал параңлишишим қейинға тохтиди, у йәрдә кишиләр толиму еһтиятчан, болупму сиясий мәсилләрдәтехиму шундақ, шуңа кишиләр әркин муназирә елип баралмайдикән, мән билән көрүшкүчиләрму гәп сөзлиригә диққәт қилип туруп параңлашти, шундақ туруғлуқ мән йәнила шуни очуқ һис қилдимки, уйғурлар өз мәдинйитини сақлашта наһайитиму қейин вәзийәттә икән, қисқиси уйғур мәктәплиридә уйғур тилида оқутуш елип бериш чәкләнгән, уйғурларниң тарихий мәдинйити тәсвирләнгән китаблар көйдүрвитилгән, имамға охшаш диний затлар дин һәққидә тәшвиқат елип бериш әмәс бәлки һөкүмәт сияситини иҗра қилидиған қоралға айланған, уйғурлар гәрчә уйғур мәдинйитини сақлап қелиш үчүн көп тиришчанлиқ көрситиватқан болсиму әпсус бу мениңчә бәкму қейин, һәммигә мәлум болғинидәк, 11 - сентәбирдин кейин хитай һөкүмити пүтүн уйғур миллитини террорчи қилип көрсәтти вә террорчи дәп елан қилди, буниң билән уйғурларниң вәзийити техиму еғирлашти, хитай һөкүмити террорчи дәп көрситиватқан уйғурлар әслидә террорчи әмәс, бәлки тенчлиқпәрвәр, узун тарихқа игә мәдинйәтлик бир хәлқ иди . "

Һәқиқәтән, пүтүн дуня уйғурлири пәләк шаһи адил һошурдин пәхирлинидиғанлиқини вә униң пәләк үстидә үзлүксиз уйғур намини тәңри маканиға көтүрүп чиқишиға тиләкдаш икәнлигини билдүриду.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.