Германийә ахбарат васитилиридики бәс - муназирә

• Мухбиримиз әкрәмниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

3 - Айниң 28 - күнидин бүгүнгә қәдәр давам қиливатқан германийә ахбаратлиридики уйғурлар, тибәтләр вә хитайға аит муназириләр миңлиған кишиләрни өзигә җәлип қилмақта.

Уйғурларниң диний етиқади дәпсәндә қилинмақта

28 - Март күни германийидики биринчи чоң гезит болған "франкфурт алгәмәинә гезити"ниң мухбирлири хитай зиялийси, мәшһур модернизм сәнәткари әй момони зиярәт қилип, "һәқиқәтниң вақти кәлди" намлиқ бир әсәр елан қилған. Өзигә җунәҗунә дәп тәхәллус қоювалған, германийидә 10 йил яшиған йәнә бир хитай аял болса „вақит" тор бетидә „һәқиқәт аридики бир йәрдә" намлиқ әсәрни елан қилип, әй момониң пикригә түптин қарши һалда пикир баян қилған. Нәтиҗидә, бу икки хитайниң зиддийәтлик пикирлири кәскин бәс - муназириниң баш көтүрүшигә сәвәбчи болған. Бу муназирә нурғун тор бәтлири вә гезитләргә көчүрүп берилип кәң тарқилишқа башлиған. Муназиригә көплигән герман зиялийлириму иштирак қилған. Германийә долқунлири радиосиниң тор бетиму, барлиқ муназириләрни толуқ көчүрүп елан қилған.

"Франкфурт алгәмәинә гезити" ниң 28 - марттики хәвиридә, ялғуз тибәтликләрла әмәс, түрк ирқиға мәнсуп болған уйғурларниң диний етиқадиниңму хитай коммунистлири тәрипидин дәпсәндә қилиниватқанлиқи кириш сөз сүпитидә берилгән.

Аз санлиқ милләтләрниң ғәзәп - нәприти қандақ пәйда болди?

„Һәқиқәтниң вақти кәлди" намлиқ бу әсәр темисиниң мәзмун тәрҗимиси „һәқни сөзләйдиған вақит кәлди" дегәндин ибарәт болуп, әй момо хитай коммунист һакимийитиниң сахтипәз бир һакимийәт икәнликини, хитайниң аз санлиқ милләтләргә қарита йүргүзүватқан сияситиниң мустәбит бир сиясәт икәнликини тәкитлигән. У мундақ дегән: „бу қетимқи тибәт қозғилиңи хитайниң аз санлиқ милләтләр сияситиниң мәғлуп болғанлиқини испатлиди". "Биз хитайлар тарихтин буян, аз санлиқ милләтләрниң нурғун ибадәтханилирини вә мәдәнийитини вәйран қилип ташлидуқ." Әй момо йәнә, "аз санлиқ милләтләрниң бу ғәзәп - нәприти қандақ пәйда болди? әҗиба биз, уларниң һоқуқ - мәнпәәтлиригә түптин ят бир җәмийәтни бәрпа қилип қоюп, йәнә һәммә иш нормал дәп чуқан саламдуқ?" дегән.

Әй момо өз сөзидә, хитайниң барлиқ учурларни йүксәк дәриҗидә қамал қиливатқанлиқини, хәлққә ғәрб әллирини дүшмән қилип көрситиватқанлиқини, һәқиқәтни билдүрүштин қорқиватқанлиқини тәкитләп, хитай миллитиниң сәлбий характерини көрситип "җуңголуқларда аҗизлар үчүн күрәш қилиш әнәниси йоқ. Аҗизлар зиян тартқучидур. Бу җәмийәттә уларға орун йоқ. Бу җәмийәт ғалиблар билән күчлүкләрниң җәмийити" дәп қарайдиғанлиқини көрсәткән.

Ғәрб хитай дүшмәнликини күчәйтиветиду

Әй момониң пүтүн пикирлири хитай һакимийитиниң җинайәтлирини паш қилишқа мәркәзләшкән болуп, җунәҗунә тәхәллуслуқ хитай „һәқиқәт аридики бир йәрдә" намлиқ мақалисидә униң пикирлирини инкар қилишқа урунған. У сөзидә, тибәтниң әзәлдин җуңгониң бир қисми икәнликини, һәр қандақ һөкүмәтниң ички топилаңни тинҗитидиғанлиқини, хитайниң тибәт мәсилисидә қолланған тәдбирлириниң тоғрилиқини, өзиниң бир хитай болуш сүпити билән дөлитиниң земин пүтүнликини қоғдаш тәрәпдари икәнликини, ғәрб мәтбуатлириниң тибәттики қан төкүлүшни көптүрүп тәшвиқ қилип, хитай дүшмәнликини күчәйтиватқанлиқини шәрһилигән. "Вашингтон почтиси" гезити, непалдики тибәтликләр вәқәсини лхасадики вәқә дәп хата елан қилған бир рәсимни, германийидики барлиқ мәтбуатлар вә интернет тор бәтлириниң көчүрүп елан қилғанлиқини пакит қилип көрсәткән.

Тамамән коммунистик партийиниң ирадисигә уйғун пикир баян қилған җунәҗунәниң сөзлири күчлүк қаршилиққа дуч кәлгән. Тибәт мәсилисини бәш қолдәк билидиған нурғунлиған герман зиялийлири, униң тәшвиқатиниң мезини чувувәткән. Тибәтниң һеч қачан хитайниң бир қисми болмиғанлиқини, 1949 - йили шәрқий түркистан хитай коммунист армийиси тәрипидин истила қилинип бир йилдин кейин, хитайниң тибәтни бесивалғанлиқини пакитлири билән оттуриға қойған.

Уйғур вәтини бесивелинған земин

Бу муназирә арисида микә оскар исимлик бир герман зиялийси, мавзедуңниң 1950 - йили өз генераллириға мундақ дегәнликини пакит сүпитидә көрсәткән: "шизаң болса шинҗаң әмәс. Қәдимқи шинҗаң җәмийитидә 200 миңдин 300 миңғичә хитай яшиған. Әмма тибәттә бирму хитай йоқ. Силәр хитай аяқ басмиған униңдин башқа бир дөләтни тепип беқиңлар қени."

Мавзедуңниң бу сөзи диққәткә әрзийдиған бир қанчә мәнидин бишарәт бәргән. Бири, уйғур вәтини вә тибәтниң әзәлдин хитайниң бир қисми әмәслики көрситилгән. Иккинчидин, тибәтликләрниң һеч қачан хитайға тибәттә яшаш һәққи бәрмигәнлики көрситилгән. Үчинчидин, 1950 - йилларғичә уйғур вәтинидә яшиған хитайниң нопусиниң 300 миңдин ашмиғанлиқи етирап қилинған. Төтинчидин, уйғур вәтини вә тибәтниң хитай қизил армийиси тәрипидин бесивелинған земин икәнлики испатланған.

Сунҗоңшән: уйғурлар игилик һоқуқини тәләп қилса болиду

Мәлумки, др. Сунҗоңшән җуңхуа мингони қурған вақтида, уйғурлар, тибәтләр вә моңғулларниң халиса өзлириниң игилик һоқуқини тәләп қилса болидиғанлиқини оттуриға қойған. Буниң пакити уйғур сиясийонлириниң қолида һазирму мәвҗуд. Униң вапатидин кейин һакимийәт бешиға чиққан җяң җйеши уйғурлар, тибәтләр вә моңғулларниң игилик һоқуқ мәсилисини япон уруши ахирлашқандин кейин бир тәрәп қилишни оттуриға қоюп, др. Сунҗоңшәнниң вәдисигә хиянәт қилған.

1949 - Йили уйғур вәтинигә бесип киргән хитай қизил армийиси болса, гоминдаңниң шәрқий түркистандики қалдуқ күчлирини тазилап болупла чиқип кетидиғанлиқини вәдә қилип, уйғур земинини мустәмликисигә еливалған. Һалбуки, мавзедуң, 1927 - йили коммунистик партийиниң бир йиғинида, уйғурларниң игилик һоқуқини тонушни тәшәббус қилған. Буниң пакитлириму һелиһәм сақланмақта. Мәзкур муназиридә һеч бир хитай һакимийити вә униң рәһбәрлириниң өзлири бәргән вәдидә турмиғанлиқи герман зиялилириниң ағзи арқилиқ оттуриға қоюлған.

Германийә мәтбуатлиридики уйғурлар вә тибәтликләргә аит бу муназириниң мәзмун даириси кәң, пикир қатнаштурғучилар сани көп болуп, һелиму қиззиқ бир тема сүпитидә давам қилмақта. Биз бу муназиридин пәқәт қисқичә үзүндиләр тәқдим қилиш билән чәкләндуқ. (Әкрәм)