Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen xitaydiki kishilik hoquqqa bir nezer


2004.12.10

1948 - Yili 12 - ayning 10 - küni birleshken döletler teshkilati "xelq'ara kishilik hoquq xitabnamisi" ni élan qildi hemde ikki yildin kéyin bu künni xelq'ara kishilik hoquq küni qilip békitti. Mezkur xitabname 30 türlük maddidin teshkil tapqan bolup, uningda erkinlik, barawerlik, adilliq, tinchliq, hörmet we ghurur qatarliq insanlarning érishishke tégishlik eng asasliq kishilik hoquqliri tepsiliy chüshendürülüp, buning héchqandaq hökümet, teshkilat yaki shexs teripidin dexli terüzge uchrimasliqi kérekliki körsitilgen.

Xitaydiki kishilik hoquqta ilgirilesh emes, chékinish boldi

rabiya_kadeer_114-136.gif
Rabiye qadir xanim

Undaqta bu xitabname élan qilinip 54 yildin kéyinki bügünki künde, xitay hökümiti kishilik hoquq mesilisige qandaq pozitsiye tutti we hazirghiche némilerni qildi? xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi jang chiyö téxi bir nechche künning aldidila xelq'aragha, "xitayning kishilik hoquq mesiliside qolgha keltürgen netijilirini hemme kishi körüp turuptu" dédi. Ziyaritimizni qobul qilghan amérikining kaliforniye shtatidiki kishilik hoquq teshkilati "amérika-xitay di'alog fondi jem'iyiti" ning re'isi jon kem ependi xitayning kishilik hoquq weziyitide ilgirileshke qarighanda, chékinish éghir bolghanliqini bildürdi:

Jon kem sözide "méningche xitayning kishilik hoquq ehwalida azraq ilgirilesh körülsimu, emma nurghun jehetlerde yene chékinish boldi. Mesilen xitayning diniy siyasiti choqum xelq'araliq ölchemge toshishi kérek. Emeliyette bu undaq emes. Hemde ishchilar hoquqini kapaletke ige qilish mesilisidimu nurghun yétersizlikler bar" dédi.

Xelq'ara kishilik hoquq xitabnamisining 18 - maddisida, "hemme adem idiyiwi, wijdaniy we diniy erkinlik hoquqigha ige. Bu hoquq shu adem özining dinini yaki étiqadini özgertish erkinlikini shuningdek özining dini yaki étiqadini diniy eqide, emeliyet, namaz ibadet we emrimerup arqiliq yalghuz yaki öm, ashkare yaki mexpiy ipadilesh erkinlikini öz ichige alidu" dep körsitilgen.

Xitayning kishilik hoquq ehwalida nurghun mesililer mewjut

toxti-tuniyaz.jpg
Toxti muzat ependi

Xelq'ara kishilik hoquq közitish teshkilatining xitay ishliri mutexessisi mikiy spigél xanim jon kem ependining qarashlirigha qoshulup qoshumche qilip mundaq dédi.

"Puqralarning siyasiy hoquqi mesilisidin élip éytqanda, xitayning qanun belgilimiside azraq ilgirilesh boldi. Emma yene bir tereptin, xitayning kishilik hoquq ehwalida yenila nurghun mesililer mewjut. Mesilen, saqchilarning puqralarni qalaymiqan tutqun qilishi, hetta ularni adwukatliri yaki a'ile-tawabatliri bilen körüshtürmesliki qatarliqlar. Mana mushundaq ishlar dawamliq saqchilarning tutqun qilin'ghuchilarni qiyin-qistaqqa élishigha purset yaritip béridu".

Spigél xanim sözide yene, xitay hökümitining xelqning söz erkinlikige bolghan kontrolliqining tolimu qattiq ikenlikini tekitlep, hökümetning xitaydiki siyasiy qarishi oxshimighan chong-kichik tor betlirini taqawatqanliqini misal qildi.

Xitabnamida belgilen'gen biraq......

AbduhelilAb.gif
Abdujélil abdumijit

Xelq'ara kishilik hoquq xitabnamisining 19 - maddisida, "hemme adem öz teshebbusini bildürüsh we pikir bayan qilish erkinlikidin behrimen bolushqa hoquqluq. Bu hoquq mudaxilige uchrimay öz teshebbusini saqlap qélish erkinlikini hem uchur we pikirlerni her qandaq wasite arqiliq we dölet ayrimisigha qarimay izdesh, qobul qilish we tarqitish erkinlikini öz ichige alidu" dep körsitilgen.

Uyghur élidiki ehwal téximu éghir

Xitayning omumyüzlük kishilik hoquq weziyitige nisbeten éytqanda, Uyghur élining kishilik hoquq ehwali qandaq boliwatidu? biz bu heqte xitay hökümiti teripidin türmige tashlan'ghan Uyghur karxanichi rabiye qadirning yoldishi sidiq rozi haji ependini ziyaret qilduq. U, xitayning kishilik hoquq weziyiti nachar bolghan mezgilde, Uyghur élidiki ehwalning téximu nachar ikenlikini, shunga özining xitayda kishilik hoquq weziyiti yaxshilandi dégen'ge ishenmeydighanliqini otturigha qoyup, bügünkidek xelq'ara kishilik hoquq künide xitayning ziyankeshlikike uchrighan Uyghurlarni untulup qalmay, buningdin kéyinmu Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitini dunyagha dawamliq tonutushqa tirishish kéreklikini otturigha qoydi.

Sidiq rozi haji ependining bu heqte éytqanlirini yuqiridiki awaz ulinishidin anglang.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.