Өзбек һөкүмити пуқраларни қийин- қистаққа елиш билән мәвҗут болуп турмақта


2005.09.27

2002 - Йилидин 2004 - йилиғичә өзбекистанда баш әлчилик вәзиписини өтигән кирәйг маррий әпәнди өткән пәйшәнбә күни әркин яврупа радиосида мәлумат берип. Өзбекистанда аз дегәндә 10 миң нәпәр сиясий вә диний мәһбусларниң барлиқини билдүрди. У. Бу мәһбуслар үстидин ечилған сотларниң 99% иниң җаза һөкүм қилиш билән аяқлишидиғанлиқини көрсәтти. У мундақ дәйду:

"Җинайәт гумандарлириниң сотта асасән қарилинип җазаға һөкүм қилинишиниң асаслиқ сәвәби. Улар һәммиси өзи иқрар қилиду. Чүнки дәһшәтлик қийин- қистаққа елиш өйлири уларни иқрар қилишқа мәҗбур қилиду".

Кирәйг маррий өткән йили өктәбирдә өзбәкистандики қийин- қисттаққа елиш вәзийитини очуқ- ашкара тәнқид қилғандин кийин. Әнгилийә һөкүмити тәрипидин вәзиписидин елип ташланған. У америка вә әнгилийиниң өзбекистан бихәтәрлик қисимлири билән болған алақисини үзүшни тәләп қилған иди. Нөвәттә маррий әпәнди :журналистлиқ вә язғучилиқ қилиду.

Вәһшиларчә қийнаш

Кирәйг маррий әпәнди өзиниң өзбекистанда баш әлчилик вәзиписини өтигән мәзгилидә. Авазоф исимлик бир мәһбусниң. Җаслуқ түрмисидә сақчилар тәрипидин қайнитип өлтүрүлгәнлики тартилған рәсимләрни қолға чүшүргәнликини ейтти. Униң билдүрүшичә. Авазофниң тирнақлири пүтүнләй юлуветилгән һәмдә баш тәрәптин қаттиқ урулған. У бу һәқтә мундақ дәйду:

"Мән бу рәсимләрни көрүп қаттиқ чөчүдүм . Узун өтмәйла йәнә бир өктичиниң сотиға қатнашқантим. У әһвалларни көрүп техиму чөчүдүм. Мән у сотниң җәрянини. Пәқәт телевизорда көргән натсийларниң сотлириғила селиштуралаймән. Уни көрүшниң өзила интайин қорқунчлуқ".

Иқтисад һөкүмәтниң контроллиқида

Күрәйг маррий йәнә өзбекистан иқтисадиниң пүтүнләй һөкүмәтниң қаттиқ контроллиқида икәнликини билдүрди. Униң ейтишичә. Өзбекистанда йәрниң һәммиси дөләтниң болуп. 60 % Аһалиси колхоз дәп аталған дөләт етизлиқлириға бағланған.

"Өзбекистанда. Сиз өз алдиңизға колхоздин айрилалмайсиз. Сиз 'мән хизмитимни яхши көрмидим. Бу хизмәтни қилмаймән. Башқа йәргә берип йеңи хизмәт издәймән' дийәлмәйсиз. Сиз уни өз алдиңизға бикитәлмәйсиз. Һәтта бир шәһәрдин йәнә бир шәһәргә бармақчи болсиңизму чоқум рухсәт елиш керәк. Әгәр сиз кевәзликтә ишләйдиған бир ишчи болсиңиз. Һәргиз. Һәргизму кевәзликтин кетишиңизгә йол қоймайду. Әмәлийәттә сиз бир қул. Қулдин һечқандақ пәрқиңиз йоқ".

Униң көрситишичә. Етиздики ишчиларниң иш һәққи интайин төвән болуп. Ишчилар бәзидә һәқсиз ишләшкә мәҗбур болидикән. Улар пәқәт өзиниң кичиккинә шәхсий җайлирида өстүргән көктатларға тайинип җан бақидикән.

Диний контроллуқ

Күрәйг маррий әпәнди. Өзбәкистан президенти ислам кәримофниң " өзбәкистан ислам әсли дин тәриқәтчилириниң тәһдитигә учраватиду" дегән сөзини бир мубалиғә дәп көрситип. Өзбәк хәлқиниң ислам дөлити қурушни халимайдиғанлиқини ейтти:

" Көп қисим кишиләр әмәлийәттә дин һөкүмәткә арилашмиған бир дөләтниң рамкиси ичидә ислам динини тәрғип қилиш әркинликигә еришишни техиму халайду. Улар бәш вақ намаз өтигәнлики үчүнла тутулуп. Думбалинидиған вәзийәттин қутулушни ойлайду."

Маррийниң билдүришичә. Илгири күчлүк қарилашқучи гуруппа болған өзбекистан ислам һәрикити гәрчә һазир тар даиридә йәнила мәвҗут болсиму. Әмма униң күчи көрүнәрлик әмәс икән.

Мухбиримиз. Әңилийиниң сабиқ баш әлчиси күрәйг маррийниң ташкәнткә қаратқан әйибләшлири һәққидә вашиңтондики өзбекистан әлчиханиси билән алақилашқан болсиму. Әмма әлчихана баянатчиси бу һәқтә инкас қайтурушни рәт қилди. Бирақ улар өзбәкистанниң вәзийити һәққидә 2003 - йили б д т ниң қийин- қистаққа елишқа қарши алаһидә тәкшүргүчиси вән бовинниң доклатини көрүп беқишни тәвсийә қилди.

У доклатта. Өзбекистандики " қийин - қистаққа елиш вә начар муамилиләр" ниң сестимилашқанлиқи йәкүнләнгән иди. (Арзу)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.