Йеңи түркмәнбашиниң москва зиярити


2007.04.24

Turkmen-Russia-200.jpg
Туркмәнистан прәзидәнти қурбаңул бәрдймуһамәдоф билән росийә прәзидәнти владимир путин April 23, 2007 / AFP PHOTO / POOL / ALEXANDER ZEMLIANICHENKO

Түркмәнистан президенти қурбангүл бәрдимуһәммәдоф 23-24-април күнлири өзиниң президентлиқ вәзиписигә игә болғандин кейинки иккинчи қетимлиқ дөләт ишлири зияритини русийә қилип бекитиш билән москвани зиярәт қилип, русийә президенти владимир путин билән көрүшти һәм түркмәнистан-русийә һәмкарлиқлири һәққидә пикир алмаштурди.

Русийә агентлиқлириниң учурлириға асасланғанда, бәрдимуһәммәдоф билән путинниң сөһбәтлиридә ашхабад-москва сода-иқтисад һәмкарлиқлири асасий тема қилинған болуп, путин билән бәрдимуһәммәдоф түркмәнистан билән русийиниң әнәниви мунасивәтлиригә юқири баһа бәргән.

Сода-иқтисадий мәсилиси асасий тема

Түркмәнистан президентиниң москва зиярити көзәткүчиләрниң диққитини тартқан болуп, бу һәқтә түрлүк көз қарашлар оттуриға қоюлди. Русийә анализчиси аркадий дубнофниң қаришичә, бәрдимуһәммәдофниң москва зияритидин түркмәнистан вә русийиниң һәр иккилисиниң өз алдиға көзлигән мәқсити бар. Түркмәнистан үчүн ейтқанда русийә униң әң чоң сода шерики болуп, түркмәнистан маллириниң йерими дегүдәк русийә базарлириға әвәтилиду. Шуниң билән бир вақитта түркмәнистан русийиниң муһим енергийә шерикидур.

Аркадий дубнофниң оттуриға қоюшичә, бу қетимқи сәпәрниң мәқсити асаслиқи бир қанчә нуқтиға қаритилған болуп, биринчидин түркмәнистанниң мустәқил дөләтләр һәмдостлуқиға қайтип киришини һәл қилиш муддиа қилиниду. Чүнки, сабиқ президент сәпәр мурат ниязоф һаят вақтида түркмәнистан мустәқил дөләтләр һәмдостлуқиниң паалийәтлиригә қатнашмиған һәмдә ахирқи вақитта чиқип кәткәнликини җакарлиған иди.

Түркмәнистан, иран, афғанистан вә өзбекистан билән чегра болуп, муһим истратегийилик әһмийәткә игә, шуңа русийә түркмәнистанда өз тәсирини тикләшкә қизиқиду.

Ниязоф хитай вә русийә билән тәбиий-газ оюни ойниған иди

Газ мәсилиси бу икки рәһбәрниң сөһбәтлиридики муһим нуқта болуп, чүнки, түркмәнистан билән русийә арисида тәбиий газ келишими бар.

Сабиқ президент ниязоф һаят вақтида йәни, буниңдин икки йил иглири хитайни зиярәт қилип, хитай рәһбәрлири билән бир қатар келишимләр түзгән. Буларниң ичидики муһим сиясий мәзмунларниң бири түркмәнистанниң хитай билән бирликтә уйғур мустәқилчилиригә зәрбә беришкә разилиқ билдүришидин ибарәттур. Шуларниң қатарда йәнә хитай билән түркмәнистан арисида газ турубиси ятқузуш вә бу йол арқилиқ хитайға 30 милярд куб метир тәбиий газ сетип бериш һәққидә пүтүшүм һасил қилинған иди.

Түркмәнистан йәнә русийә биләнму газ келишими һасил қилған болуп, ниязоф ниң хитай билән түзгән газ келишими русийини биарам қилған шуниңдәк сәпәр мурат ниязоф ниң хитай билән енергийә келишими һасил қилиш оюни арқилиқ русийигә зәрбә бәрмәкчи вә тәбиий газ баһасини өлтүрмәкчи болғанлиқи оттуриға қоюлған иди. Шуңа бу қетим русийә түркмәнистанниң йеңи президенти билән яхши мунасивәт орнитип, газ баһасини чүшүрүш вә икки дөләт арисидики тәбиий газ саһәсидә муқим мунасивәт орнитип, каспи деңизи райониниң енергийисигә болған контроллуқини қолға кәлтүрүшкә интилгән . Ниязоф вапат болғандин кейин русийә йеңи түркмәнистан рәһбириниң русийигә майил сиясәт йүргүзүшини қолға кәлтүрүш үчүн баш министир фрадкопни түркмәнистан' ға әвәткән .

Русийиниң "дни.Ру" учур ториниң хәвиригә асасланғанда, сөһбәт җәрянида владимир путин түркмәнистан билән русийә арисида террорчилиққа вә зәһәрлик чекимлик содисиға бирликтә қарши күрәш қилиш һәмкарлиқи орнитиш шуниңдәк тәбиий газ саһәсидики һәмкарлиқни техиму ашурушни тәшәббус қилған.

Йеңи президент русийә билән йеқин мунасивәт орнатмақчиму?

Президент қурбангүл бәрдимуһәммәдоф путин билән учрашқанда у путинни түркмәнистанға тәклип қилғандин сирт йәнә түркмәнистанда русийә алий мәктәплириниң тармақлири вә рус мәктәплирини ачидиғанлиқини тәкитлигән.

Һазир түркмәнистанда 160 миң әтрапида рус нопуси бар болуп, сабиқ президент ниязоф , рус тилиға болған чәкләшни күчәйткән һәмдә русларниң пәқәт бирла дөләт тәвәликини таллишини бекиткән шуниңдәк русийигә сатидиған газниң баһасини өстүргән иди. Оттура асия анализчилири йеңи президентниң ниязофниң русийигә тутқан бу хил қаттиқ позитсийисини өзгәртиши мумкинликини пәрәз қилмақта.

Түркмәнистан кимни таллайду?

Сәпәр мурат ниязоф вапат болуп, униң орниға қурбангүл бәрдимуһәммәдофниң дәссиши һәмдә униң демократик ислаһат елип беришкә вәдә қилишидин кейин ғәрб дөләтлири җүмлидин америка түркмәнистан билән болған һәммкарлиқни күчәйтишкә тәйяр икәнликини изһар қилған иди. Көпинчә көзәткүчиләр йеңи президентниң демократик ислаһат елип беришигә һәмдә америка башлиқ ғәрб дөләтлири билән болған мунасивәтни чоңқурлаштуришиға ишәнгән. Бирақ, униң һакимийәтни игәлләпла оттура асияда өз тәсирини қайтидин тикләшкә тиришиватқан русийини зиярәт обйекти қилип таллиши түрлүк инкасларни пәйда қилди. Нөвәттә, йеңи түркмәнистан рәһбири демократик ғәрбни тәрәққият үлгиси қиламду? яки русийиниму? дегәндәк соалларниң қоюлуватқанлиқи мәлум.

Әлвәттә, түркмәнистанниң хитай ,русийә, америкидин башқа йәнә иран, түркийә, афғанистан, қазақистан вә өзбекистанларниң мәнпәәтлири биләнму зич бағлинишлиқ икәнлики оттуриға қоюлмақта. (Үмидвар)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.