Yéngi türkmenbashining moskwa ziyariti

• Muxbirimiz ümütwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Turkmenistan prezidenti qurbangul berdymuhamedof bilen rosiye prezidenti wladimir putin April 23, 2007 / AFP PHOTO / POOL / ALEXANDER ZEMLIANICHENKO

Türkmenistan prézidénti qurban'gül berdimuhemmedof 23-24-april künliri özining prézidéntliq wezipisige ige bolghandin kéyinki ikkinchi qétimliq dölet ishliri ziyaritini rusiye qilip békitish bilen moskwani ziyaret qilip, rusiye prézidénti wladimir putin bilen körüshti hem türkmenistan-rusiye hemkarliqliri heqqide pikir almashturdi.

Rusiye agéntliqlirining uchurlirigha asaslan'ghanda, berdimuhemmedof bilen putinning söhbetliride ashxabad-moskwa soda-iqtisad hemkarliqliri asasiy téma qilin'ghan bolup, putin bilen berdimuhemmedof türkmenistan bilen rusiyining en'eniwi munasiwetlirige yuqiri baha bergen.

Soda-iqtisadiy mesilisi asasiy téma

Türkmenistan prézidéntining moskwa ziyariti közetküchilerning diqqitini tartqan bolup, bu heqte türlük köz qarashlar otturigha qoyuldi. Rusiye analizchisi arkadiy dubnofning qarishiche, berdimuhemmedofning moskwa ziyaritidin türkmenistan we rusiyining her ikkilisining öz aldigha közligen meqsiti bar. Türkmenistan üchün éytqanda rusiye uning eng chong soda shériki bolup, türkmenistan mallirining yérimi dégüdek rusiye bazarlirigha ewetilidu. Shuning bilen bir waqitta türkmenistan rusiyining muhim énérgiye shérikidur.

Arkadiy dubnofning otturigha qoyushiche, bu qétimqi seperning meqsiti asasliqi bir qanche nuqtigha qaritilghan bolup, birinchidin türkmenistanning musteqil döletler hemdostluqigha qaytip kirishini hel qilish muddi'a qilinidu. Chünki, sabiq prézidént seper murat niyazof hayat waqtida türkmenistan musteqil döletler hemdostluqining pa'aliyetlirige qatnashmighan hemde axirqi waqitta chiqip ketkenlikini jakarlighan idi.

Türkmenistan, iran, afghanistan we özbékistan bilen chégra bolup, muhim istratégiyilik ehmiyetke ige, shunga rusiye türkmenistanda öz tesirini tikleshke qiziqidu.

Niyazof xitay we rusiye bilen tebi'iy-gaz oyuni oynighan idi

Gaz mesilisi bu ikki rehberning söhbetliridiki muhim nuqta bolup, chünki, türkmenistan bilen rusiye arisida tebi'iy gaz kélishimi bar.

Sabiq prézidént niyazof hayat waqtida yeni, buningdin ikki yil igliri xitayni ziyaret qilip, xitay rehberliri bilen bir qatar kélishimler tüzgen. Bularning ichidiki muhim siyasiy mezmunlarning biri türkmenistanning xitay bilen birlikte Uyghur musteqilchilirige zerbe bérishke raziliq bildürishidin ibarettur. Shularning qatarda yene xitay bilen türkmenistan arisida gaz turubisi yatquzush we bu yol arqiliq xitaygha 30 milyard kub métir tebi'iy gaz sétip bérish heqqide pütüshüm hasil qilin'ghan idi.

Türkmenistan yene rusiye bilenmu gaz kélishimi hasil qilghan bolup, niyazof ning xitay bilen tüzgen gaz kélishimi rusiyini bi'aram qilghan shuningdek seper murat niyazof ning xitay bilen énérgiye kélishimi hasil qilish oyuni arqiliq rusiyige zerbe bermekchi we tebi'iy gaz bahasini öltürmekchi bolghanliqi otturigha qoyulghan idi. Shunga bu qétim rusiye türkmenistanning yéngi prézidénti bilen yaxshi munasiwet ornitip, gaz bahasini chüshürüsh we ikki dölet arisidiki tebi'iy gaz saheside muqim munasiwet ornitip, kaspi déngizi rayonining énérgiyisige bolghan kontrolluqini qolgha keltürüshke intilgen . Niyazof wapat bolghandin kéyin rusiye yéngi türkmenistan rehbirining rusiyige mayil siyaset yürgüzüshini qolgha keltürüsh üchün bash ministir fradkopni türkmenistan' gha ewetken .

Rusiyining "dni.Ru" uchur torining xewirige asaslan'ghanda, söhbet jeryanida wladimir putin türkmenistan bilen rusiye arisida térrorchiliqqa we zeherlik chékimlik sodisigha birlikte qarshi küresh qilish hemkarliqi ornitish shuningdek tebi'iy gaz sahesidiki hemkarliqni téximu ashurushni teshebbus qilghan.

Yéngi prézidént rusiye bilen yéqin munasiwet ornatmaqchimu?

Prézidént qurban'gül berdimuhemmedof putin bilen uchrashqanda u putinni türkmenistan'gha teklip qilghandin sirt yene türkmenistanda rusiye aliy mekteplirining tarmaqliri we rus mekteplirini achidighanliqini tekitligen.

Hazir türkmenistanda 160 ming etrapida rus nopusi bar bolup, sabiq prézidént niyazof , rus tiligha bolghan chekleshni kücheytken hemde ruslarning peqet birla dölet tewelikini tallishini békitken shuningdek rusiyige satidighan gazning bahasini östürgen idi. Ottura asiya analizchiliri yéngi prézidéntning niyazofning rusiyige tutqan bu xil qattiq pozitsiyisini özgertishi mumkinlikini perez qilmaqta.

Türkmenistan kimni tallaydu?

Seper murat niyazof wapat bolup, uning ornigha qurban'gül berdimuhemmedofning dessishi hemde uning démokratik islahat élip bérishke wede qilishidin kéyin gherb döletliri jümlidin amérika türkmenistan bilen bolghan hemmkarliqni kücheytishke teyyar ikenlikini izhar qilghan idi. Köpinche közetküchiler yéngi prézidéntning démokratik islahat élip bérishige hemde amérika bashliq gherb döletliri bilen bolghan munasiwetni chongqurlashturishigha ishen'gen. Biraq, uning hakimiyetni igellepla ottura asiyada öz tesirini qaytidin tikleshke tirishiwatqan rusiyini ziyaret obyékti qilip tallishi türlük inkaslarni peyda qildi. Nöwette, yéngi türkmenistan rehbiri démokratik gherbni tereqqiyat ülgisi qilamdu? yaki rusiyinimu? dégendek so'allarning qoyuluwatqanliqi melum.

Elwette, türkmenistanning xitay ,rusiye, amérikidin bashqa yene iran, türkiye, afghanistan, qazaqistan we özbékistanlarning menpe'etliri bilenmu zich baghlinishliq ikenliki otturigha qoyulmaqta. (Ümidwar)