Doktor erkin ekremning qarishiche, xitay qoshna dölet yaki milletler bilen tarixni birlikte tetqiq qilip ortaq chüshenchige kélidighan dölet emes


2006.11.20

11 ‏- Ayning 18 ‏- küni, wyétnamning xanuy shehiride échilghan asiya-tinch okyan iqtisadiy hemkarliq teshkilatning aliy derijilik yighinida, yaponiye bilen xitay otturisida, yillardin buyan toqunush peyda qilip kéliwatqan tarixiy weqelerni ikki dölet birlikte tetqiq qilip, ortaq chüshenche hasil qilishqa kélishken. Buni hazir bir qisim uchur wastiliri, xitay bilen yaponiyining yillardin buyan toqunush peyda qilip kéliwatqan tarixiy weqelerni ikki dölet birlikte tetqiq qilip, ortaq chüshenche hasil qilishqa kélishkenlikining özila bir ehmiyetlik ish, dep qarimaqta. 'Yéngi esir zhurnili'da élan qilin'ghan bir obzorda bolsa xitayni téxi bir nomal dölet emes, dep tehilil qilip, uni yaponiyige oxshash bir normal döletke aylinishqa, 'tarixtiki weqeler' ge ésiliwélipla turmay, kelgüsige nezer sélishqa chaqirghan. Uningda bayan qilinishiche, yaponiyining zamanning ilgirilishige egiship, intayin normal bir döletke aylan'ghanliqi pütün dunyagha ayan. Xitaymu shundaq bir normal dölet bolushi lazim idi elwette. Emma xitay téxi undaq emes. Eger xitay yaponiyining normal rohi halettiki dölet ikenlikini chüshinip yételise, andin xitaynimu normal dölet dégili bolatti. Mawzédong dewridiki 'ongchilar' ning qalpiqini élip tashlighan bir kün bolghan'gha oxshash, xitay teripidin 'urush xinayetchisi' dep atiwélin'ghan ikkinchi dunya urushidiki bir qisim yaponluqningmu qalpiqini 60 yildin kéyin élip tashlaydighan bir kün bolushi kérek. Yaponiyining tüzümi yaki siyasiti peyda qilghan mesilini yapon xelqi özi bir terep qilishi kérek, uninggha xitay chat kériwalmasliqi kérek. Xitay yaponiyining qoshna döletler bilen yaxshi ötüshni xalaydighan tinchliq siyasitige köz yumup, 'tarixtiki weqeler'gila ésiliwélipla turmay, kelgüsige nezer sélishi kérek. Zamanimizda pakitlargha hörmet qilmaydighan döletni normal dölet dégili bolmaydu.

Hazir teywendiki chingyün uniwérsitétining ottura asiya tetqiqat ornida tetqiqat bilen shughulliniwatqan Uyghur tarixchisi doktor erkin ekrem ependining qarishiche, gerche xitay yaponiye bilen yillardin buyan toqunush peyda qilip kéliwatqan tarixiy weqelerni ikki dölet birlikte tetqiq qilip, ortaq chüshenche hasil qilishqa kélishken, xitayning ziyaliyliri yaponiye bilen birlikte obiktipraq bir tarix yézip chiqalishi mumkin bolsimu, emma xitay dölet süpitide yaponiye bilen birlikte tarix yézip chiqalmaydu. Hazir birlikte tetqiq qilimiz dégini, peqet bu ikki dölet otturisidiki hazirqi jiddiylikni peseytish üchünla éytilghan söz bolushi mumkin.

Xelq'arada bir qisim uchur wastiliri hazir xitay bilen yaponiyining yillardin buyan toqunush peyda qilip kéliwatqan tarixiy weqelerni ikki dölet birlikte tetqiq qilip, ortaq chüshenche hasil qilishqa kélishkenlikining ehmiyitini tehlil qilip, buni oxshimighan dölet yaki oxshimighan millet otturisida uzundin buyan birlikke kélinmigen, toqunush peyda qiliwatqan tarixiy mesililerni hel qilish üchün paydilinishqa bolidighan yéngi chare yaki yéngi ülge bolup qélishi mumkin, dep tehlil qilishqan idi. Emma doktor erkin ekrem ependi bu jehette xitaydin, bolupmu, Uyghur-xitay munasiwitide toqunush peyda qilip kéliwatqan tarixiy mesililerni hel qilish jehette xitaydin hergiz ümid kütmeydighanliqini bildürdi. (Weli)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.