B d t emeldari Uyghur aptonom rayonida mehbuslar bilen söhbet élip baridu

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

B d t kishilik hoquq komitétining ten jazasini tekshürüsh mesililiri boyiche pewquladde emeldari manfrid nowak, bu yil 11 - ayning 21 - künidin 12 - ayning bashlirighiche Uyghur aptonom rayonining ürümchi, ghulja sheherliri, tibetning lxasa, xitayning béyjing we jinen sheherliride tekshürüsh élip baridu.

Manfrid nowakning seyshenbe küni ashkarilishiche, xitay hökümiti uning yuqiriqi rayonlardiki türmilerni aldin'ala uqturush qilmay turup tekshürüsh we mehbuslar bilen xali söhbet élip bérishke qoshulghan. Emma xitay hökümitining wedisidin guman qilghuchilar, béyjing da'irilirining wedisige ishinu'ip ketkili bolmaydu, dep agahlandurmaqta.

Tunji qétimliq ziyaret

Mesilining yenila mewjut bolup turushidiki sewep, xitayda idare - organlar islahati élip bérip, türme saqchilirigha eger ular mehbuslarni qiynisa yaki kemsitse jawabkarliqqa tartilidighanliqini bildürüshning zörürlikidur.

B d t ning ten jazasini tekshürüsh mesililiri boyiche pewquladde tekshürüsh emeldari manfrid nowak seyshenbe küni muxbirlarni kütüwélish yighini ötküzüp, xitay hökümitining yuqirqi rayonlarda tekshürüsh élip bérishke teklip qilghanliqini bildürdi. Eger nowakning ziyariti tosalghusiz emelge ashsa, bu b d t yuqiri derijilik emeldarining tunji qétim Uyghur aptonom rayonidiki türmilerni ziyaret qilishi shundaqla Uyghur mehbuslar bilen söhbet élip bérishi bolup qalidu.

Közetküchiler, b d t kishilik hoquq emeldarining Uyghur aptonom rayonidiki ziyariti, xelq'ara jem'iyetning mezkur rayondiki kishilik hoquq weziyiti we mehbuslar mesilisidin jiddi endishe qiliwatqanliqini körsitidu, dep qarimaqta.

Manfrid nowak: xitay hökümitining qoshulghanliqigha xursenmen

Nowakning xitaydiki tekshürüsh pa'aliyiti 21 - künidin 12 - ayning bashlirigha qeder dawamlishidu. Uning amérika awazi radi'osigha ashkarilishiche, béyjing hökümiti uning xalighan türmide tekshürüsh élip bérishigha ruxset qilghan. U, bezi xas dilolar üstidin tekshürüsh élip baridighanliqini bildürdi. Manfrid nowak mundaq deydu:

" Ilgiri méning wezipemdiki emeldar xitayni ziyaret qilishni iltimas qilghan idi. Bu b d t ning tan jazasini tekshürüshke mes'ul pewquladde elchisining adettiki tekshürüsh usuli. Biraq bu ziyaret xitay hökümitining qoshulushi astidila emelge ashidu. Uzun mezgillik söhbetlerdin kéyin xitay hökümitining tekshürüsh nishanlirimizni qobul qilghanliqidin xursenmen. Bu dégenlik men aldin'ala uqturush qilmay turup özem xalighan türmini shundaqla türmidiki herqandaq bir mehbus bilen xali söhbet élip baralamen dégenliktur. Men yene xitayning her qaysi jayliridiki türmilerni tekshüreleymen. Epsuski xitay bolsa zémini chong dölet. Méning ziyaret sepirim ikki heptilik. Shunga sanaqliq bir qanche türmini tekshürelishim mumkin."

Siyasiy mehbuslargha ölüm jazasi bérilidighan sanaqliq rayonning biri

Manfrid nowakning tekshürüsh pilani boyiche, u aldi bilen béyjingda xitay hökümet emeldarliri bilen söhbet élip barghandin kéyin, Uyghur aptonom rayoni bilen tibet aptonom rayonidiki türmilerni tekshüridu.

Uyghur aptonom rayoni dunya boyiche siyasi mehbuslargha ölüm jazasi bérish we ulargha ten jazasi bérish bilen dang chiqarghan sanaqliq rayonlarning biri. B d t kishilik hoquq komitétidiki emeldarlar ilgiri Uyghur aptonom rayonida tekshürüsh élip bérishni köp qétim telep qilghan. Ötken b d t ning ten jazasini tekshürüsh mesililiri boyiche manfrid nowaktin ilgiriki pewqullade emeldari tyo wen bowén, xitay hökümiti uning Uyghur aptonom rayonida tekshürüsh élip bérishni telipini ret qilghanliqi sewebidin xitayda élip baridighan tekshürüshini kéchiktürgen idi.

Manfid nowakning tekitlishiche, u tekshürüsh jeryanida érishken birinchi qol matiryallargha asasen imkaniyetning bariche emeliyetke uyghun doklat hazirlashqa tirishidiken. Nowak mundaq deydu: " ikki heptilik tekshürüsh pa'aliyiti axirlashwandin kéyin, men muxbirlarni kütüwélishyighini chaqirip, deslepki tekshürüsh netijisidin melumat bérimen. Kéler yili baharda b d t kishilik hoquq komitétigha tekshürüsh doklatini sunimiz".

Ten jazasi bérish Uyghur aptonum rayonida omumyüzlük ehwal

Amérika awazi radi'osining xewer qilishiche, xitayda turushluq amérika elchixanisi béyjing da'irilirining b d t ten jazasini tekshürüsh emeldari bilen söhbet élip barghan mehbuslardin, kéyin öch almaydighanliqini wede qilghan. Emma xitay türmiside yétip baqqan mehbuslarning agahlandurushiche, xitay da'irilirining wedisige yenggillik bilen ishen'gili bolmaydiken.

Xitay dunya boyiche mehbuslar sani eng köp dölet. Gerche xitay hökümiti mehbuslargha ten jazasi bérishni eyiblep, sot we teptish da'irilirini jawabkarlargha höküm élan qilghanda ziyade qet'iy bolushning aldini élish toghrisida agahlandursimu, emma küzetküchiler mehbuslarni ten jazasi bilen iqrar qildurush we ularning mejburi iqrari boyiche höküm élan qilish istilining Uyghur aptonom rayonida omumyüzlük ehwal ikenlikini ilgiri sürmekte.

Ten jazasi bergenlerning jawabkarliqini sürüshtürüsh muhim

Xelq'ara kechürüm teshkilatidiki mark ellisénning tekitlishiche, xitayda ten jazasining aldini élish üchün xitay edliye sistémisida qurulma xaraktérlik islahati élip bérishke toghra kélidiken. U, mundaq deydu: " mesilining yenila mewjut bolup turushidiki sewep, xitayda idare - organlar islahati élip bérip, türme saqchilirigha eger ular mehbuslarni qiynisa yaki kemsitse jawabkarliqqa tartilidighanliqini bildürüshning zörürlikidur."

Xitay hökümiti 2004 - yili élan qilghan kishilik hoquq toghrisidiki aq tashliq kitabta, ali teptish mehkimisi memliket boyiche dölet xadimlirining xalighanche qolgha élish, qiynap iqrar qildurush, ten jazasi bérish, mehbuslarni kemsitish kishilik qilmishliri üstidin tekshürüsh pa'aliyiti yolgha qoyghanliqini bildürgen idi.

Aq tashliq kitabta tekitlishiche, xitayda memliket boyiche 90 ٪ tin artuq türme, tutup turush orni, emgek bilen özgertish lagiri we nöwetchi xadimlarning layaqiti ölchemge toshudiken shundaqla mehbuslarning qanuni hoquqi qoghdalmaqtiken. Xitay hökümiti yéqinqi yillardin béri xelq'ara jem'iyetning xitayda kishilik hoquq mesililiri boyiche tekshürüsh élip bérishigha qismen yol qoyghan bolsimu, emma tekshürüsh xadimlirining mehbuslargha ten jazasi bériliwatqanliqi toghrisidiki tenqidini ret qilmaqta. (Erkin)