Xitayning xelq'aradiki tesir da'irisini kéngeytishi, énérgiye üchün

Xitayning xelq'aradiki iqtisadiy we diplomatik pa'aliyetlirini barghanséri köpeytishi sel qarashqa bolidighan mesile emes. Amérika énérgiye we bixeterlik mutexessisliri buning arqisidiki eng chong heriketlendürgüch küchning, xitayning künsayin éshiwatqan énérgiye éhtiyaji ikenlikini bildürmekte. Elbette bu yerde xitayning aktip énérgiye istratégiyisige qarita amérika hökümiti qandaq qilishi kérek hemde xitayning yéqinqi mezgildin buyan pütün dunyada aktipliq bilen tesir da'irisini kéngeytishke tirishishidiki meqset-muddi'alirigha qandaq qarash kérek? dégen'ge oxshash bir qatar mesililer meydan'gha kélidu.

Amérika dölet mejlisining amérika-xitay iqtisadiy we bixeterlik tekshürüsh komitéti bu munasiwet bilen "xitayning dunyada éshiwatqan tesiri" dégen témida bir ispat bérish yighini ötküzdi. Yighinda mezkur komitét re'isi richard damato söz qilip mundaq dédi:

"Xitayning déplomatiye, iqtisat we herbiy sahelerdiki xelq'araliq tesiri barghanséri küchiyiwatidu. Xitayning énérgiye we maddiy eshyagha bolghan éhtiyaji, uning dunya miqyasidiki pa'aliyetlirige seweb bolghan muhim amildur".

Xitayning xelq'aradiki tesir da'irisi qanchilik kéngiyiwatidu?

Mezkur komitétning mu'awin re'isi rojér robénson ispat bérish yighinida, amérika hökümitining xitayning dunyadiki künsayin éshiwatqan tesirige yéqindin köngül böliwatqanliqini bildürdi. U sözide yene, xitayning gérmaniye, isra'iliye we awstraliyige oxshash amérikining uzun yilliq ittipaqdashlirigha yéqinlishipla qalmay, belki yene kuba, iran, sudan we zimbabuwi qatarliq, amérika éghir kishilik hoquq depsendichilik ehwali mewjut dep qarighan döletler bilenmu yéqin munasiwet ornitiwatqanliqini otturigha qoydi. Shundaqla robénson ependimu oxshashla xitayning asasliqi bu döletlerdin énérgiye we maddiy eshyagha érishishni meqset qilidighanliqini bildürdi.

Robénson ependi sözide yene shuni agahlandurup, xitayning amérikining ittipaqdash döletliri bilen bolghan munasiwiti mushundaq küchiyip méngiwerse, buning kelgüside bu döletlerning bezi mesililerde amérika bilen xitay otturisida birining meydanini tallishigha toghra kélishtek weziyet shekilinidighanliqini bildürdi. Shunga u amérikining choqum xitayning pütün dunyadiki iqtisadiy we bixeterlik istratégiyisini téximu yaxshi chüshinishi kéreklikini tekitlidi, shundaqla buning bilen bir waqitta yene, amérikining ittipaqdash döletlirining, peqet qisqa mezgillik iqtisadiy we maliye paydisini depla uzun mezgillik bixeterlik menpe'etni qurban qilmasliqini agahlandurdi.

Xitayning gherbiy yérim shardiki tesiri

Mezkur ispat bérish yighinida yene, washin'gtondiki dunya bixeterlik analiz tetqiqat ornining ijra'iye mudiri gel laft ependi söz qildi. U énérgiyining, xitayning pütün dunyadiki tesir da'irisini kücheytishige seweb bolghan eng muhim amil ikenlikini éytti. U yene, hazir xitayning énérgiye istratégiyisining pütün dunyagha kéngiywatqanliqini shundaqla uning gherbiy yérim sharda üzlüksiz kücheytiwatqan tesir da'irisining amérikining énérgiye bixeterlik menpe'etige tesir yetküzüshi mumkinlikini otturigha qoyup mundaq dédi:

"Xitayning gherbiy yérim shardiki énérgiye kontrolluqi, amérikining muqimsiz halettiki ottura sherq rayonigha bolghan béqindichiliqini ashuridu. Nöwette amérika import qiliwatqan néfitning yérimi gherbiy yérim shardiki rayonlardin kélidu. Xitay jenubiy we shimaliy amérika qit'esidin bir bak néfit sétiwaldi dégenlik, amérika bir bak néfittin quruq qaldi dégenlik bolidu. Bundaq bolghanda amérika gherbiy afriqa, ichki déngiz rayoni we ottura sherqqe oxshash téximu yiraq we muqim bolmighan néfit menbesige tayinip qalidu".

Analizchilar: amérika énérgiyige bolghan éhtiyajini kontrol qilishi kérek

Gel laft ependi yighinda yene, gerche se'udiy erebistan nöwette amérikining bixeterlik qoghdash yardimige tayansimu, lékin nawada amérika bilen se'udiy erebistan otturisidiki munasiwet, se'udilarning térrorluq heriketlirige chétilishi sewebidin buzulsa, shundaqla buning bilen bir waqitta, xitay herbiy küchini mushundaq toxtimay tereqqiy qildursa, u chaghda buning amérika bilen xitay otturisida toqunush peyda qilidighanliqini bildürdi.

Yighinda yene bir qisim mutexessisler, amérika hökümitining énérgiyige bolghan siyasitige qarita telep-pikirlirini otturigha qoyup, amérikining xitayning énérgiye istratégiyisini yéqindin közitip turushi zörür bolushtin sirt yene, amérika hökümitining qilishqa tégishlik yene bir muhim ishining, özining énérgiyige bolghan éhtiyajini kontrol qilish ikenlikini bildürdi. Mutexessisler amérika énérgiyisining 2/3 qismining qatnashqa ishlitidighanliqini, shunga amérikining néfitning ornigha mashinilargha ishletkili bolidighan bashqa yéqilghuni izdise bolidighanliqini bildürdi. (Peride)