Хитай билән японниң шәрқий деңиздики нәфитлик талаш - тартишидин уруш келип чиқамду яки һәмкарлиқму?

"Әркинлик вақит гезити" да баян қилинишичә, 9 - айниң 9 - күни шәрқий деңизда, хитай - японийә оттурисида територийә талаш - тартиши боливатқан җайда хитайниң 5 һәрбий парахоти пәйда болған. Бу вәқә хитай - япон оттурисидики шәрқий деңиз нефитлики мәсилисини яхши һәл қилишни тәкитләйдиған койзоми әпәнди японийидә елип берилған парламент сайлимида көп санлиқ авазға еришип, қайтидин баш министирлиққа сайланған вақитта йүз бәрди. Шундақла, дуняда нефит баһаси һәдәп өрләватқан, һиндинозийә - суматра араллиридики деңиз қатнишиниң бир муһим түгүни болған малакка боғузи барғансири өзиниң муһимлиқини көрсүтүватқан бир сәзгүр пәйттә йүз бәрди.

"Бошүн тор бети"дә елан қилинған малакка араллирини қоғдаш җәһәттики мулаһизиләрдә баян қилинишичә, японийә 8 - айда елан қилған мудапиә ақ ташлиқ китабида, японийиниң деңиздики бихәтәрликини қайтидин тәкитләп, малакка араллирини қоғдашни муһим ишлар тәртипигә киргүзгән. Шуниңдин кейин японийә бу қатнаш йолидики 16 дөләт билән деңиз қарақчилиқиға қарши туруш, учурлардин ортақ пайдилиниш вә һәмкарлишиш келишими имзалап , малакка қатнаш йолидики дөләтләр билән болған алақини күчәйтип кәлмәктә.

японийиниң нефиткә болған иһтияҗи

Хәвәрдә баян қилинишичә, японийәниң 50٪ йеқилғу иһтияҗи һазир нефит билән һәл қилиниду. У сәрп қилидиған нефитниң 90٪ ни оттура шәрқтин импорт қилиду. Деңиздики қатнаш йолиниң раван болуши японийниң енергийә стратегийисидә наһайити муһим орунни игәлләйду. Һиндинозийә - суматра араллиридики малакка боғузи бир һесапта японийиниң җан томури дәп һесаблиниду.

"Йәршари вақит геизити"ә баян қилинишичә, 90 - йиллардин бурун, хитай японийигә нефит екиспорт қилатти. японийә үчүн ейтқанда, нефитни хитайдин сетивелишқа мумкин болса, йирақтин импорт қилиш һаҗәтсиз болғанлиқтин, шуңлашқа японийә хитай билән болған мунасивәтни яхшилашқа вә уни тәрәққий қилдурушқа техиму көңүл бөлгән иди. 1993 - Йилидин кейин, хитайниң өзиниң нефиткә болған иһтияҗи ешип японийигә нефит бәрмәйдиған болди. Шуниңдин кейин, японийә нефит мәсилисини пүтүнләй оттура шәрқтин вә башқа җайлардин импорт қилишқа тайинидиған болупла қалмай, бәлки хитай билән нефит импорт қилишта реқабәтлишидиған болди. 1971 - Йили америка окинава, сәнкаку араллирни японийигә қайтуруп бәргәндин кейин, бу аралларниң тәвәлик мәсилисидә хитай һөкүмити охшаш болмиған пикирдә болуп кәлгәнликтин, бу риқабәткә җиддийлик қошуп туратти. Хитай иқтисадни тәрәққи қилдурғансири, униң нефиткә болған иһтияҗи шунчә ашти. Бара - бара чәтәлләрдин, болупму оттура шәрқтин нефит импорт қилишқа тайинидиған болди. Бундақ әһвал астида, хитай өзиниң нефит мәсилисни һәл қилиш үчүн шәрқий деңизда нефит қидиришқа башлиди

"Йол ачқучилар гезити"дә елан қилинған баянларға асасланғанда, 2003 - йили 8 - айниң 19 - күни, 5 чоң ширкәт, йәни хитайниң деңиз-окян нефит ширкити 30٪, хитай нефит - хемийә ширкити 20٪, америкиниң голландийә шейл гуроһиға қарашлиқ пәкстон ширкити 20٪, америкиниң юникол ширкити 20٪ пай қошуп шәрқи деңизда тәбии газ ечиш тоғрисида бир келишим түзгән. Ейтишларға қариғанда, хитай һөкүмити 90 - йиллардила шәрқий деңизда 20 милярд тонна газ записи барлиқини байқиған икән. Хитай һөкүмити һазир "чүншав нефитлики" дәп атаватқан бу нефитлик дәл шәрқи деңиздики хитай - япон оттурисда территорийә тәвәлики техичә талаш - тартишта туриватқан җайда.

"японийә хитайни чүншав нефитликигә 5 һәрбий парахот орунлаштурғанлиқи үчүн ейиплиди" дегән мақалида баян қилинишичә, хитай деңиз - окян нефит ширкити өткән айда "чүншав нефитлики 9 - айниң бешида ишләпчиқииршқа киришип, 10 - айдин башлаш ниңбо шәһирини тәбии газ билән тәминләшкә башлайду" дәп җакарлиған икән.

"Әркинлик гезити"дә баян қилинишичә, хитай һөкүмити шәрқий деңиздики территорийә тәвәлики талаш - тартишта туриватқан җайда 5 һәрбий парахот орунлаштурғандин кейин, хитай - япон мунасивитидә давамлишиватқан җиддийликниң дәриҗиси йоқурий өрлигән. Әмди хитай шәрқий деңиздики територийә мәсилиси талаш - тартишта туриватқан аралларни пүтүнләй игәлливелип, бу даиридин бөсүп өтүп, деңиз - окянларға кеңийип, өзиниң қудрәтлик дөләткә айлиниш дегән шуарини әмәлгә ашуруш үчүн японийә билән уруш қиламду яки хитай билән японийә оттурисидики нефитлик талаш - тартишидин чоң һәмкарлиқ келип чиқамду дегән мәсилә һазир кишиләрниң муһакимә ноқтисиға айланди. (Түгиди)