Xitay bilen yaponning sherqiy déngizdiki nefitlik talash - tartishidin urush kélip chiqamdu yaki hemkarliqmu?
2005.09.13
"Erkinlik waqit géziti" da bayan qilinishiche, 9 - ayning 9 - küni sherqiy déngizda, xitay - yaponiye otturisida téritoriye talash - tartishi boliwatqan jayda xitayning 5 herbiy paraxoti peyda bolghan. Bu weqe xitay - yapon otturisidiki sherqiy déngiz néfitliki mesilisini yaxshi hel qilishni tekitleydighan koyzomi ependi yaponiyide élip bérilghan parlamént saylimida köp sanliq awazgha ériship, qaytidin bash ministirliqqa saylan'ghan waqitta yüz berdi. Shundaqla, dunyada néfit bahasi hedep örlewatqan, hindinoziye - sumatra aralliridiki déngiz qatnishining bir muhim tügüni bolghan malakka boghuzi barghansiri özining muhimliqini körsütüwatqan bir sezgür peytte yüz berdi.
"Boshün tor béti"de élan qilin'ghan malakka arallirini qoghdash jehettiki mulahizilerde bayan qilinishiche, yaponiye 8 - ayda élan qilghan mudapi'e aq tashliq kitabida, yaponiyining déngizdiki bixeterlikini qaytidin tekitlep, malakka arallirini qoghdashni muhim ishlar tertipige kirgüzgen. Shuningdin kéyin yaponiye bu qatnash yolidiki 16 dölet bilen déngiz qaraqchiliqigha qarshi turush, uchurlardin ortaq paydilinish we hemkarlishish kélishimi imzalap , malakka qatnash yolidiki döletler bilen bolghan alaqini kücheytip kelmekte.
Yaponiyining néfitke bolghan ihtiyaji
Xewerde bayan qilinishiche, yaponiyening 50٪ yéqilghu ihtiyaji hazir néfit bilen hel qilinidu. U serp qilidighan néfitning 90٪ ni ottura sherqtin import qilidu. Déngizdiki qatnash yolining rawan bolushi yaponiyning énérgiye stratégiyiside nahayiti muhim orunni igelleydu. Hindinoziye - sumatra aralliridiki malakka boghuzi bir hésapta yaponiyining jan tomuri dep hésablinidu.
"Yershari waqit gé'iziti"e bayan qilinishiche, 90 - yillardin burun, xitay yaponiyige néfit ékisport qilatti. Yaponiye üchün éytqanda, néfitni xitaydin sétiwélishqa mumkin bolsa, yiraqtin import qilish hajetsiz bolghanliqtin, shunglashqa yaponiye xitay bilen bolghan munasiwetni yaxshilashqa we uni tereqqiy qildurushqa téximu köngül bölgen idi. 1993 - Yilidin kéyin, xitayning özining néfitke bolghan ihtiyaji éship yaponiyige néfit bermeydighan boldi. Shuningdin kéyin, yaponiye néfit mesilisini pütünley ottura sherqtin we bashqa jaylardin import qilishqa tayinidighan bolupla qalmay, belki xitay bilen néfit import qilishta réqabetlishidighan boldi. 1971 - Yili amérika okinawa, senkaku arallirni yaponiyige qayturup bergendin kéyin, bu arallarning tewelik mesiliside xitay hökümiti oxshash bolmighan pikirde bolup kelgenliktin, bu riqabetke jiddiylik qoshup turatti. Xitay iqtisadni tereqqi qildurghansiri, uning néfitke bolghan ihtiyaji shunche ashti. Bara - bara chet'ellerdin, bolupmu ottura sherqtin néfit import qilishqa tayinidighan boldi. Bundaq ehwal astida, xitay özining néfit mesilisni hel qilish üchün sherqiy déngizda néfit qidirishqa bashlidi
"Yol achquchilar géziti"de élan qilin'ghan bayanlargha asaslan'ghanda, 2003 - yili 8 - ayning 19 - küni, 5 chong shirket, yeni xitayning déngiz-okyan néfit shirkiti 30٪, xitay néfit - xémiye shirkiti 20٪, amérikining gollandiye shéyl gurohigha qarashliq pekston shirkiti 20٪, amérikining yunikol shirkiti 20٪ pay qoshup sherqi déngizda tebi'i gaz échish toghrisida bir kélishim tüzgen. Éytishlargha qarighanda, xitay hökümiti 90 - yillardila sherqiy déngizda 20 milyard tonna gaz zapisi barliqini bayqighan iken. Xitay hökümiti hazir "chünshaw néfitliki" dep atawatqan bu néfitlik del sherqi déngizdiki xitay - yapon otturisda térritoriye teweliki téxiche talash - tartishta turiwatqan jayda.
"Yaponiye xitayni chünshaw néfitlikige 5 herbiy paraxot orunlashturghanliqi üchün éyiplidi" dégen maqalida bayan qilinishiche, xitay déngiz - okyan néfit shirkiti ötken ayda "chünshaw néfitliki 9 - ayning béshida ishlepchiqi'irshqa kiriship, 10 - aydin bashlash ningbo shehirini tebi'i gaz bilen teminleshke bashlaydu" dep jakarlighan iken.
"Erkinlik géziti"de bayan qilinishiche, xitay hökümiti sherqiy déngizdiki térritoriye teweliki talash - tartishta turiwatqan jayda 5 herbiy paraxot orunlashturghandin kéyin, xitay - yapon munasiwitide dawamlishiwatqan jiddiylikning derijisi yoquriy örligen. Emdi xitay sherqiy déngizdiki téritoriye mesilisi talash - tartishta turiwatqan arallarni pütünley igelliwélip, bu da'iridin bösüp ötüp, déngiz - okyanlargha kéngiyip, özining qudretlik döletke aylinish dégen shu'arini emelge ashurush üchün yaponiye bilen urush qilamdu yaki xitay bilen yaponiye otturisidiki néfitlik talash - tartishidin chong hemkarliq kélip chiqamdu dégen mesile hazir kishilerning muhakime noqtisigha aylandi. (Tügidi)
Munasiwetlik maqalilar
- Xitayning herbiy paraxotliri sherqiy déngizda yaponiye bilen talishiwatqan tebi'iy gaz rayonigha kirgen
- Xitay we yaponiye wuyining tokyo ziyaritini baldur axirlashturghanliqi mesiliside bir- birini eyiblidi
- Yaponiyide hazir xitaygha qarita küchlük tedbir qollinish teshebbus qilinmaqta
- Xitay, yaponiyige qarshi namayishqa chétilghan 16 kishini qolgha aldi
- Yaponiye-xitay munasiwetlirining Uyghurlargha tesiri qandaq?