Rusiye-xitay we hindistan tashqi ishlar ministirliri uchrashti

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Rusiye tashqi ishlar ministiri sérgey lawrow xitay tashqi ishlar mjknistiri li jawshing bilen wladiwostokta. AFP

6-Ayning 2-küni rusiye, xitay we hindistan tashqi ishlar ministirliri tunji qétim bir yerge jem bolup, bu üch dölet üchün ortaq mesililer heqqide muzakire ötküzdi.

Amérika birleshme agéntliqining uchurigha qarighanda mezkur üch dölet tashqi ishlar bashliqliri térrorizim, iqtisadi we énérgiye hemde istratégiyilik hemkarliqlarni kücheytish we bashqa bir qatar mesililer boyiche pikir almashturghan.

Rusiyining yiraq sherqidiki xitaygha yéqin wladiwostok shehiri 6-ayning 2-küni rusiye, xitay we hindistandin ibaret qudretlik memliket bolush ghayisini emelge ashurush yolida tirishiwatqan bu üch dölet tashqi ishlar ministirlirining tunji qétim birlikte ortaq mesililerni muzakire qilip, buningdin kéyinki, istratégiyilik hemkarliq layihiliri heqqide pikir birliki hasil qilidighan diplomatik sorunigha aylandi. Sabiq sowét ittipaqining we bügünki rusiyining tinch okyan déngiz piloti jaylashqan mezkur istratégiyilik ehmiyiti zor sheher bügün birdinla xelqara közetküchilerning we metbu'atlarning diqqet neziridin orun aldi.

Kona téma-térrorizm mesilisi yene yéngi téma süpitide muzakire qilindi

Rusiye, xitay we hindistan üchün térrorizm mesilisi kona témigha aylinip qalghan bolsimu, lékin bu üch dölet tashqi ishlar ministirliri bir yerge jem bolghanda xuddi diplomatiyilik resmiyet kebi térrorizm témisini söhbet üstilige élip chiqip ortaqlashti. Bu qétimqi söhbettiki yéngiliq shuki, buningdin bir qanche hepte ilgiri özbékistanning endijan shehiride yüz bergen weqeler tilgha élinishi bilen rusiye tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrop endijandiki weqege "özbékistan islam herikitining ezaliri hésablan'ghan islam esebiy unsurliri, talibanlarning qalduqliri we chéchen térrorchilirining qatnashqanliqini" éytip ötken shuningdek u yene " biz dunya miqyasidiki térrorchiliqqa, zeherlik chékimlik sodisi we bashqa xil jinayet türlirining tehdidige ortaq qarshi turushqa qarar qilip, yéngi yüzlinishni kütüwalimiz " dédi.

Buningdin ilgiri islam kérimofning xitay ziyariti jeryanida béyjing rehberliri islam kérimof bilen térrorizim, diniy esebiylik we bölgünchilikke ortaq qarshi turushqa pütüshken. Rusiye hökümitimu islam kérimofni qollaydighanliqini bildürgen bolup, bu qétim moskwa endijandiki weqege chéchenlerning qatnashqanliqini kötürüp chiqqan.

Iqtisadiy we énérgiye hemkarliqi mesilisi

Hindistan, xitay we rusiye oxshashla iqtisadi, herbiy hem bashqa jehetlerdin dunyawi qudretlik memliketke aylinishqa tirishiwatqan bolghachqa, bular üchün énérgiye mesilisi bashtin axiri muhim orunda turghan. Bularning ichide rusiye énérgiye memlikiti bolup, her yili köp miqdardiki néfit we tebi'iy gazlirini chet ellerge ékisport qilidu.

Xitay bilen hindistanning iqtisadiy süriti téz ösüwatqan bolup, ular hazir énérgiyige muhtaj shuningdek kelgüside téximu muhtaj bolidu. Shu sewebtin xitay rusiye bile énérgiye kélishimlirini tüzgen hemde néfit aqquzush turubisi qurushni oylashqan bolsimu, lékin hazirghiche emelge ashmighan. Xitay terep, rusiye bilen xitay arisidiki daching-an'garsikiy néfit aqquzush turubisini qurush teshebbusida bolsimu, biraq rusiye uning ornigha yaponiye bilen hemkarlishish yolini talliwalghan. Emma, xitay rusiyining énérgiye bayliqlirigha érishish niyitidin yanmighan.

Hindistan bilen rusiye arisida en'eniwi hemkarliq bolup, 60-yillardin étibaren bu ikki dölet arisida qoyuq herbiy-téxnika we iqtisadi hemkarliqlar dawamliship kelmekte. Hindistan rusiyining en'eniwi ittipaqchisigha aylan'ghan.

Rusiye bilen xitay arisidiki chégra kélishimi axirqi netijige érishken

Mezkur üch dölet tashqi ishlar emeldarlirining söhbetliri jeryanida xitay bilen rusiye tashqi ishlar ministiri ayrim körüshüp, ikki memliket munasiwetliri jümlidin chégra kélishimi heqqide pikir almashturghan. Bular arisidiki eng yéngiliq shuki, rusiye we xitay ministirliri bu ikki dölet arisida tüzülgen "xitay xelq jumhuriyiti bilen rusiye fédératsiyisining xitay-rusiye sherqiy chégraliri heqqidiki toluqlima kélishimi"ning ikki dölet hökümetliri testiqlighan nusxiliri we guwahnamilirini öz ara almashturdi. Shuning bilen rusiye bilen xitay arisidiki 4300 kilométirdin artuq chégra liniyisi toluq mu'eyyenleshtürülüp, ikki aridiki talash-tartishlargha xatime bérildi. Bu kélishim boyiche amur we ussuriy deryasidiki chong ussuriysikiy , tarabarow qatarliq arallarning yérimi xitaygha bérilidighan boldi.

Rusiye-xitay –hindistanning üch dölet istratégiyilik ittipaqi shekillinemdu?

Aldinqi yili rusiye prézidénti wladimir putin aldi bilen xitayni kéyin, hindistanni ziyaret qildi hem xitay we hindistan rehberliri arisidimu köp qétim bérish-kélishler dawamlashti. Bu ehwallargha nisbeten xelqara közetküchiler her xil inkaslarda bolghan bolup, istratégiye saheside mezkur üch döletning amérikining asiyadiki tesirige qarshi birer ittipaqning shekillinishi éhtimalliqi barliqi heqqidiki köz qarashlar otturigha chiqqan idi. Emma, bu döletler héchqachan bundaq bir ittipaq heqqide özlirining resmi bildürüshlirini ipade qilmidi hemde bu qétimmu shundaq boldi.

Bu üch dölet tashqi ishlar rehberlirining bir yerge jem bolushining amérikigha qarshi emesliki heqqide shepe bergen xitay tashqi ishlar ministiri li jawshéng qisqiche izahat bérip, bu üch döletning héch qaysi döletke qarshi emeslikini bildürgen. Hindistan tashqi ishlar ministiri bolsa, bu yighinning bashqa döletke qarshi bir guruh uyushturushni meqset qilmaydighanliqi, peqet alaqini kücheytishnila meqset qilidighanliqini chüshendürgen.

Emma, közetküchilerning qarishi bashqiche bolup, b b s agéntliqining uchuridin qarighanda, moskwadiki rusiye penler akadémiyisining bir neper bashliqi"rusiye-hindistan we xitayning hemkarlishishi gherbni chetke qéqish hem amérikining idiyisini chetke qéqish asasida qurulghan" dep bildürgen.

Türkiyining enqere shehiridiki istratégiye tetqiqat inistitutining tetqiqatchisi erkin ekrem bu üch döletning amérikigha qarshi birer ittipaq sheklige hazirche kélelmeydighanliqini otturigha qoydi.

Bu üch döletning ortaq menpe'etliri bar bolsimu, biraq öz nöwitide yene öz ara ixtilaplirimu mewjut. Bularning hemmisi köp qutupluq dunya qurushni xalaydu. Biraq bularning her qaysisi öz aldigha rayon xaraktérliq qudretke ige bolup, ularning hemmisining qudretlik küch bolush qizghinliqi we meqsidi mewjut. Hindistan bilen xitay arisida tibet mesilisi, chégra mesilisi we bashqa bir qatar mesililerde yenila bezi ixtilaplar bar. Rusiye bilen xitay arisida hemkarliq mewjut bolsimu, biraq özara ishenmeslik hem xitay tehdidi shuningdek bashqa ixtilaplar chongqur yiltiz tartqan.

Rusiyidiki hindistan tetqiqati institutining mutexessisi éwgéniy bérlinning otturigha qoyishiche, bu üch asiya üch bulungining yuqiri pellisi bar bolsimu, biraq ularning ortaq tashqi siyasiy küchke aylinishi asan'gha chüshmeydu. Chünki, yéngi déhli b d t bixeterlik kéngishini islah qilishni qollaydu. Hindistan, gérmaniye, yaponiye we braziliye qatarliq memliketler bixeterlik kéngishining kéngiyishini ümid qilidu. Biraq, xitay we rusiyining qarishi bu jehette ziddiyetliktur. Bu qétim wladiwostokta bu üch dölet tashqi ishlar ministirliri b d t we uning bixterlik kéngishining islahati heqqide obyéktip zörüriyetlerning mewjutluqi heqqide ortaq bayanat élan qildi. (Ümidwar)