Shangxey hemkarliq teshkilatining yéngi meqsiti

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Xitay tashqi ishlar ministiri li jawshing 15-may küni shangxey hemkarliq teshkilati tashqi ishlar ministirlirining shan'gheyde échilghan yighinigha qatnashqili kelgen rusiye tashqi ishlar ministiri sergey lawron bilen . AFP

Shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler tashqi ishlar ministirliri yighini 5-ayning 15-küni shangxey shehiride échildi. Yighinda iran mesilisini öz ichige alghan bixeterlik mesililiri we bu teshkilatqa eza döletlerning aliy rehberlirining bu yil 6-aydiki uchrishish pilanliri hem bashqa bir qatar mesililer muzakire qilindi. Uchurlargha qarighanda, nöwette shangxey guruhining aldidiki eng muhim wezipiliridin biri iran mesilisige qandaq mu'amile qilish shuningdek iranni mezkur teshkilatqa kirgüzüsh yaki kirüzmeslik bolup hésablinidu.

Shangxey hemkarliqining bu qétimqi yighinidiki yéngiliq – saylamlarni közitish

5-Ayning 15-küni rusiye tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrop, xitay tashqi ishlar ministiri li jawshing hemde qazaqistan, qirghizistan, özbékistan we tajikistan jumhuriyetlirining tashqi ishlar ministirliri shangxey shehirige jem bolup, bir qatar muhim mesililerni muzakire qilip, ortaqliq hasil qildi.

1996-Yili, shangxey besh dölet teshkilati dégen nam astida xitay bilen rusiye, qirghizistan, qazaqistan we tajikistan qatarliq memliketlerning asasliqi chégra mesililirini muzakire qilish we chégra bixeterliklirini kapaletke ige qilish shu'ari bilen qurulghan mezkur teshkilat özining her qétimliq yighinida üzlüksiz türde öz wezipilirini köpeytti shuningdek hemkarliq da'irisini kéngeytip kelgen idi. 2001-Yili, shangxey beshliki özbékistanni öz ichige élish bilen shangxey hemkarliq teshkilati dep özgertildi hemde besh yilliq musapini bashtin kechürüp, chégra sahesidin herbiy, siyasiy, iqtisadiy, edliye we medeniyet sahelirini öz ichige alghan keng da'iriler boyiche hemkarlashqan xéli mukemmel bir teshkilatqa aylandi. Elwette, shangxey hemkarliq teshkilatining her yili bir qétim ötküzülidighan tashqi ishlar ministirliri, dölet mudapi'e ministirliri we dölet bashliqliri yighinida izchil halda bir qanche yéngi höjjet imzalinip kelmekte.

Shundaq iken, shangxey hemkarliq teshkilatining tashqi ishlar ministirilirining bu qétimqi yighinidiki yéngi muzakire temiliri iranning yadro qoralliri mesilisidin ibaret jiddiy xelq'araliq mesile bolghandin sirt yene shangxey guruhigha mensup döletlerning aliy derijilik rehberlirining 6-aydiki yighinning kün tertipi we bashqilar boldi.

Xewerlerge qarighanda, tashqi ishlar ministirliri "shangxey hemkarliq teshkilatining közitish ömeklirining prézidént we parlamént saylamlirini hemde omumiy xelq awaz bérishni közitish qa'idiliri" dep atalghan yéngi höjjetke qol qoyghan. Démek, buningdin kéyin bu teshkilatqa eza döletler özara bir-birining saylamlirini közitish we baha bérish küchige ige bolidu. Emma, bu döletlerde hazirche omumiy xelq awaz bérish arqiliq milletlerning siyasiy teqdirini bir terep qilish ehwali yüz béremdu yoq? bu namelum.

Kona téma bixeterlik we térrorizmgha qarshi turush mesilisi

Xewerlerge qarighanda, shangxey hemkarliq teshkilatining tashqi ishlar ministirlirining bu qétimqi yighinida ular ortaq pütüshken térrorizm, diniy esebiylik we bölgünchilikke qarshi küresh qilish témisini muzakire qilin'ghan. Elwette, bu téma otturigha chiqqanda, Uyghurlarning siyasiy heriketlirige zerbe bérishni kücheytishtin ibaret kona téminingmu muzakiridin sirt qaldurulmasliqi tebi'iy. Chünki, bu yighin échilishtin ilgiriki qisqa waqit ichide qazaqistan ikki neper Uyghur pa'aliyetchisi qolgha alghan, özbékistan kanada puqrasi hüseyinjan jélilni türmige solap, uninggha bir qatar jinayetlerni artqan hemde amérika hökümiti gu'entanamo türmisidin besh neper Uyghurni qoyup bérip, albaniyige ewetiwetken idi. Bu mesililer xelq'ara jemiyetning diqqitini qozghapla qalmastin belki, shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerningmu jiddiy inkaslirini peyda qilghan idi, xitay hökümitining bu Uyghurlarni qayturup bérish telepliri téxi toxtap qalghini yoq. Iran mesilisi yadroluq mesile

Iranning yadro pilani mesilisi boyiche uzundin buyan rusiye bilen xitayning meydani ortaq bolup, ular amérika qatarliq gherb döletlirining birleshken döletler teshkilati bixeterlik kéngishidin iran'gha nisbeten jaza qollinish teleplirige izchil qarshi chiqip kelgen idi. Nöwette, iran mesilisi künsayin murekkepleshmekte hemde iran da'irilirimu gherb döletlirining pozitsiyisige qarshi turmaqta.

Rusiye analizchisi aléksandir gabuyéwning mulahize qilishiche, iran mesilisi jiddiylishiwatqan bu künlerde uzundin buyan pakistan, hindistan, iran we mongghuliyini shangxey hemkarliq teshkilatigha resmi eza qilish mesiliside éghiz achmay kelgen rusiye bu qétim birdinla iranni shangxey hemkarliqigha kirgüzüsh idiyisige kelgen. Rusiye tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrop xitay tashqi ishlar ministiri li jawshing bilen körüshkende bu mesilini otturigha qoyghan bolsimu, emma lijawshing iranni shangxey hemkarliqigha kirgüzüsh idiyisini qollimaydighanliqini, egerde téhranni bu teshkilatqa kirgüzse,washin'gtonning naraziliqini qozghishi mumkinlikini,béyjingning amérika bilen bolghan munasiwitini buzuwélishni xalimaydighanliqini chüshendürgen. Mezkur rusiye analizchisining bayan qilishiche, béyjing iranning shangxey teshkilatigha resmi kirishi mesiliside qedemmu-qedemlik chare qollinishni otturigha qoyghan.

6-Aydiki yighinda yéngi qararlar élinishi mumkin

Rusiye tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrop, shangxeydiki yighindin kéyin béyjingni resmiy ziyaret qilip, kesipdishi li jawshing shuningdek xitay dölet re'isi xu jintaw bilen ayrim körüshüp, pikir almashturghan. Sérgéy lawrop béyjingda muxbirlarni kütüwélish yighinida rusiye bilen xitayning iran mesilisidiki meydanining ortaqliqini körsitip, bu mesilisini siyasiy yol bilen hel qilishni, iranning xelq'ara atom énérgiyisi orgini bilen hemkarlishishi lazimliqini, iran'gha bésim ishletmeslik we uni yétim qaldurmasliqni tekitligen. "Sérgéy lawrop yene rusiye iran'gha qoral ishlitish arqiliq iran yadro mesilisini hel qilishqa bélet tashlimaydu" dégen.

Rusiyining "gazetasng.ru" Analiz merkizining uchuridin melum bolushiche, sérgéy lawrop iranni shangxey hemkarliq teshkilatigha kirgüzüsh mesiliside toxtilip, " shangxey hemkarliq teshkilatining héchqandaq kéngiyish pilani yoq" dep bildürgen. U yene shangxey hemkarliq teshkilatigha eza dölet bashliqlirining bu qétimqi yighinida iran mesilisining muzakire qilinmaydighanliqini körsetken shuningdek iran prézidénti maxmud exmedinijatning 6-ayning 15-künidiki yighin'gha resmiy eza emes, belki közetküchi süpitide qatnishidighanliqidin bisharet bergen.

Sérgey lawropning bu qétimqi béyjing ziyariti jeryanida u xitay rehberliri bilen yene rusiye –xitay hemkarliq munasiwetliri, kéler yili rusiyide ötküzülmekchi bolghan " xitay yili" pa'aliyiti shuningdek yene rusiye bilen xitay arisidiki tebi'iy gaz turubisi qurulushini öz ichige alghan énérgiye hemkarliqi qatarliq mesililer boyichimu pikir almashturghan.(Ümidwar)