Uyghur yurtlirida maw zédong heykili qachan chéqilidu?

Bu resim 2003-yili 17-séntebirde qeshqerde tartilghan bolup, bir xitay ayal maw zédongning heykili aldida meshq qilmaqta. Gerche xitay ölkiliride maw dédongning heykili örüp tashlan'ghan bolsimu, biraq uning qeshqerdiki heykili yenila saqlanmaqta. AFP

"Amérika awaz" ning xewer qilishiche, teywenning dölet mudapi'e ministirliqi yéqinda jang keyshi bilen jang jin'godin ibaret ata-bala ikkisining mis heykini élip tashlashni qarar qilghan. Qararda jang keyshi bilen oghli jang jin'goning heykelliri herbiy lagirlardin yaki herbiy mekteplerdin élip tashlinip, bundaq nersiler mexsus asare -etiqe saqlaydighan orunlarda saqlinishi lazim, dep tekitlen'gen.

Dölet mudapi'e ministirliqining mu'awin ministiri ké chéngxéng ependi teywenning qanun palatasida bu heqte izahat birip "jang keyshi bilen jang jin'godin ibaret ata -bala ikkisining heykini élip tashlash teywen prézidéntining buyruqi emes, peqet teywenning dölet armiyisining herbiy lagirlirini qaytidin retlesh , bolupmu mustebit dewrdin qépqalghan mesililerni birterep qilishning éhtiyaji" dep chüshendürgen.

Teywenning qanun palatasida jiddiy munazire

"Merkizi agéntliqi" ning xewer qilishiche, teywen dölet mudapi'e ministirliqining bu qarari teywenning qanun palatasida jiddiy munazire qoghighan. Gomindang wekilliri bu qararni "ejdadini unutqanliq", bundaq qilish xuddi xitay kommunist partiyisining medeniyet inqilabida töt konini buzush déginige , kongzini tenqidlesh dep kitab köydürginige, sowét ittipaqida yéngi bash ministir kona bash ministirning heykini élip tashlighanliqigha oxshaydu. Némila bolmisun, jang keyshi yapon'gha qarshi urushqa yétekchilik qilghan, xu'angpu herbiy mektibini qurghan, uni untup qalghili bolamdu? dep naraziliq bildürgen. Yene bezi qanun palata ezaliri buninggha qarshi turup "herbiy orunlarda partiye bayriqi lepildep turmay dölet bayriqi lepildep turushi kérek, chünki teywen démokratik dölet. Jang keyshi bilen uning oghli herbiy rohani emes, ularning heykilini herbiy lagirlardin élip tashlap, asare -etiqe saqlaydighan xas orunda saqlash kérek. Herbiy orunlarda meshhur herbiy génirallarning obrazi tiklep qoyulushi kérek. Eger heykel tikleshke toghri kelse, teywende tunji qétim xelq saylap chiqqan prizidént we 3 xil herbiy qisimlarning serdari bolghan li déngxuy ependi heykilini tikleshke munasip adem" dep tekitligen.

Xitayning inkasi

"Yéngi esir zhurnili" da bayan qilinishiche, chong quruqluqtiki kommunist xitay hökümitining bash minisitiri wén jyabaw ependi yéqinda ikki qirghaq munasiwiti heqqide sözligende, teywen rehberlirini "ejdadlirini unutqan", "ikki terepning qérindashliq munasiwitini, ayrilmas qan tomurini üzüp tashlashqa orun'ghan" dep eyibligen.

"Erkin asiya radi'osi"ning obzorchisi, siyasiy mulahizichi lin bawxu'a ependining xitayning bash ministiri wén jyawbawning teywen rehberlirini "ejdadini unutqan " dep eyibligenliki heqqide yazghan obzorida bayan qilinishiche, xitay kommunistik partiyisi marks, léninlarni özining ejdadliri dep bilidu. Ölse, marksning yénigha barimiz, deydu, bu partiye hazirgha qeder xitay xelqining medeniyet ejdadi bolghan kongzini tonimaydu. "Tötte ching tutush" dégen siyasitidinmu téxiche waz kechkini yoq.

Xitay hazir "milliy qérindash" dewatqanlarni özi qirghan

Lin bawxu'a ependining bayan qilishiche, maw familisi xitaydiki bir kichik famile, u héchqachan xitayning ata-bowisi bolushqa layaqetlik chong milliy alahidilikke ige famile emes. Emma xitay kommunist partiyisining ezaliri "ata-animizmu mawzédongchilik süyümlük emes" dep naxsha éytidu. Kommunistik partiye ejdadini tunumaydighanlarla emes, belki özining ejdadini özi qiridighanlardin. Xitay kommunistik partiyisining eng burunqi yétekchilirining biri bolghan li lisenning atisini kommunistlar özi qirip tashlighan. Özining deslepki rehberlirining biri bolghan jü chyubeyning qewrisinimu, medeniyet inqilabida kommunistlar özi kolap chiqirip, külini kökke soridi. Kommunistik partiye hazir "biz yen- xu'ang ewladi", "milliy qérindash" dewatqan gomindangchilarni 1940 ‏- yillarda özi qirmighanmidi? emdi wén jyabawning , héch nomus qilmastin teywenliklerni "ejdadini unutqan" déyishke qandaq tili bardi?

Lin bawxu'a ependi hazir teywende turup bizning ziyaritimizni qobul qlip, teywende jang keyshining heykilini éliwétish qarar qilin'ghanliqigha qarita, wén jyabawning qilghan sözini mulahize qilip éytishiche, bezi kishiler tarixtin qalghan nersini özgertmeslik kérek deydu, undaq bolsa, tarixta chin shixu'ang xitayni sorighan, emdi tarixitn qalghan nerse dep uningghimu heykel tiklesh kérekmu? sürüshtürüp kelse, "ejdadini unutqanlar" del xitay kommunistik partiyisining ademliri, ular özlirining ejdadini unutqan bolupla qalmay, belki "ejdadini yoqitidighanlar" bolup hésablinidu. Xitay kommunistik partiyisi shinjangnimu xuddi teywen'ge oxshash 1949 ‏- yilida bésiwalghan. Mawzédongning heykili shinjangdimu bar, uni Uyghurlar tiklimigen, u Uyghurlarning ejdadi emes, mawzédongning heykilini xitaylar, bolupmu kommunistik partiye Uyghur yurtlirini teltüküs igiliwélish üchün shinjangda tikligen, shunglashqa umu haman bir küni chiqip tashlinidu. (Weli)