Xitay kanada puqrasi höseyin jélilni muddetsiz qamaq jazasigha höküm qildi

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Kanada puqrasi hüseyin jélil

Kanada puqrasi, siyasi pa'aliyetchi höseyin jélil 19 april, xitay da'iriliri teripidin muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilindi. Xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi lyu jyenchawning bildürüshiche, höseyin jélilgha ikki xil jinayet - "wetenni parchilashqa urun'ghan we térrorluq pa'aliyetlirini teshkillesh we térrorluq teshkilatlargha qatnishish" qatarliq jinayetler artilip muddetsiz qamaq jazasi we siyasiy hoquqidin menggülük mehrum qaldurush jazasi höküm qilin'ghan. Buninggha qarita dunya Uyghur qurultiyi bayanat ilan qildi.

Höseyin jélil kanada xitay arisidiki talash-tartishlarning merkizi

Höseyin jélil Uyghur élide tughulghan bolup, naheq mu'amilige uchrighan Uyghur qérindashlirining insaniy heq-hoquqini telep qilip tinchliq asasida her türlük pa'aliyetlerni élip barghan we shu wejidin u xitayda qolgha élinip türmide qiyin-qistaqqa uchrighan. Emma 2000-yili türmidin ongushluq halda qéchip özbékistan arqiliq kanadagha yerleshken hem kanada puqraliqigha érishken.

2006 - Yil martta u bala-chaqisi we bashqa uruq-tughqanlirini yoqlash üchün özbékistan'gha barghanda qolgha élinip iyulda xitaygha tapshurup bérilgen. Shuningdin étibaren u xitay türmiside solaqta yétiwatqan idi. Uning mesilisi kanada xitay arisidiki talash-tartishlarning merkizi bolup kelgen.

Kanada höseyin jélilni ötküzüp bérishni telep qilghanda xitay terep höseyin jélilning kanada puqrasi ikenlikini étirap qilmaydighanliqini tekitlep, höseyin jélilning délosi diplomatiye yoli bilen hel qilidighan mesile emeslikide ching turup kelgen.

Höseyin jélil bu yil féwralda bir qétim sotlan'ghan bolup, uning soti kanada diplomatliri qatnashmighan asasta élip bérilghan bolghachqa, kanada terep xitayning bu qilmishini kanada puqralirining hoquqigha éghir derijide buzghunchiliq qilish dep qarighan, shuning bilen ikki dölet arisidiki munasiwet melum derijide jiddiyleshken idi.

Birleshme agéntliqining 19 ‏- april béyjingdin bergen xewerdin melum bolushiche, kanadaning béyjingda turushluq elchixanisidiki bir xadim "bu höseyin jélilning a'ilisige nisbeten qattiq zerbe boldi" dégen, lékin u nam sheripini ashkarilashni xalimighan. U yene mundaq dégen: "elchixanimiz xitay hökümitining izchil türde bizni höseyin jélil bilen körüshtürmeslikige nisbeten bek köngül bölüp keldi, biz xitay hökümitidin elchixanimizning höseyin jélil bilen körüshüshige yol qoyushini telep qilimiz". Lékin xitay tashqi ishlar ministiri lyu jyenchaw " bu bizning ichkiy ishimiz. Kanadaning bu délogha arilishish hoquqi yoq" dégen.

Höseyin jélilning késimi kanada xitay munasiwetlirige tesir körsitishi mumkin

Höseyin jélilning késimige nisbeten kanada metbu'atlirimu jiddiy inkas qayturmaqta iken. Kanada metbu'atliri bergen xewerlerdin ashkarilinishiche, xitayning höseyin jélilgha muddetsiz qamaq jazasi höküm qilishi kanada ‏- xitay munasiwetlirini yirikleshtüridiken. Höseyin jélilning késimi kanada tashqi ishlar ministiri (Peter Mckay) pétér mékkayning xitay ziyaritidin bir hepte burun ilan qilin'ghan bolup, pétér mékkay 29 ‏- aprildin 1- mayghiche xitayda ziyarette bolidu.

Dilshat rishitning bildürüshiche yene, kanada tashqi ishlar ministirining xitay ziyaritidin burun dunya Uyghur qurultiyi rehberliri höseyin jélilning késimige nisbeten oxshimighan pikirlirini, telep we arzu-ümidlirini yazma sheklide teyyarlap kanada tashqi ishlar ministirige sunidiken.

Höseyin jélilgha artilghan jinayetlerning heqiqiy mahiyiti téxi qarangghu

Sot, ürümchi sheherlik ottura sot mehkimisi teripidin élip bérilghan. Xitay metbu'atliri bergen xewerlerge qarighanda, höseyin jélilgha, xitayning xelq démokratiye diktaturluqidiki hakimiyitini we sotsi'alistik tüzümini aghdurush meqsitide pul toplap, bu pulni qoral ‏- yaraq sétiwélish we eza teshkillep terbiyilesh we ishlitish üchün "allah partiyisi" rehbirige tapshurghan, we "sherqi türkistan islam herikiti" qatarliq térrorchi teshkilatlargha qatnashqan dégendek jinayetler artilghan.

Emma, birleshme agéntliqining xewerliridin ashkarilinishiche, höseyin jélilgha artilghan jinayetlerning heqiqiy mahiyiti téxi qarangghu iken. Shinxu'a agéntliqi 19- april ürümchidin bergen télégrammisida, höseyin jélil üstide échilghan sotning edliye tertiplirige boysun'ghan asasta ochuq-ashkara élip bérilghanliqini we höseyin jélilning adwokat yallighanliqini xewer qilghan idi.

Lékin höseyin jélilning ayali kamile xanimning kanada metbu'atlirigha bergen melumatida, barliq sot jeryani 15 minut etrapida dawam etken bolup, höseyin jélilning shu jaydiki uruq ‏-tughqanlirining höseyin jélil bilen sözlishishige yol qoyulmighanliqi qeyt qilin'ghan.

Kanada Uyghur birleshmisi re'isi memet toxtining bildürüshiche, hetta ikki aydin buyan ürümchide höseyin jélil bilen körüshüsh pursiti kütüp yatqan kanada diplomatlirimu bu pursetke na'il bolalmighan. Melum bolushiche hazir dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur teshkilatliri jiddi herket qollinip xitayning bu qararigha qarita qarishi tedbirler üstide izdiniwatqan iken. (Jüme)