Xitayning hazirqi iqtisadiy tereqqiyati kéyinki ewladlar bedel tölewatqan tereqqiyat

"Yéngi esir zhurnili" da xitayning hazirqi iqtisadiy tereqqiyati heqqidiki bir ilmiy mulahize élan qilindi. Uningda bayan qilinishiche, xitayda iqtisad yuqiri sür'et bilen tereqqiy qiliwatqili 27 yil boldi, bu qandaq hadise? bu jeryanda tereqqiyattin behriman boluwatqan kishiler xitayda démokratik tüzüm tikleshni ret qiliwatidu. Bu yene néme üchün ?

Kapitalizmmu emes, sotsiyalizimmu emes

Mulahizide bayan qilinishiche, bu bir ghelite hadise. Emma hazir bir qisim siyasetchiler we iqtisadshunaslar bu ghelite hadisini dunya sehnisige kötürüp chiqip maxtiniwatidu. Beziler hetta xitay iqtisadshunasliri iqtisadni tiz tereqqi qilduridighan bir yéngi yol tapti, bu yol kapitalizmmu emes, sotsiyalizimmu emes, héchkim hel qilalmighan mesilini hel qilidighan yol, buning bilen nobél mukapati élishi kérek, dep choqan salghan.

Emeliyette xitayda dawamlishiwatqan bundaq tiz sür'etlik iqtisadiy tereqqiyat maxtan'ghuchilar teswirligendek undaq güzel tereqqiyat emes. Eger nopus béshigha toghra kélidighan otturiche omum mehsulat qimmitining hazirqi ösüwatqan nisbitini ölchesh arqiliq tesewwur qilip köridighan bolsaq, bundaq tereqqiyat yene peqet bir qanche yilla dawam qilalishi mumkin. Iqtisadiy atalghu bilen éytqanda, bu qandaq hadise? qandaq iqtisadiy tereqqiyat modéli? toghrisini éytqanda, bu "tereqqiyat" hazirqi bir ewlad adem ichidiki az sanliq kishiler kéyinki bir nechche ewlad ademge bedel töligüzüp toplighan bayliqtin ibaret.

Tereqqiyattin behriman boluwatqanlar azla bir qisim kishiler

Iqtisadshunasliq dégen cheklik bayliq menbelirini qandaq shekilde muwapiq teqsim qilishni tetqiq qilidighan pen. Xitaydiki hazirqi tiz sür'etlik iqtisadiy tereqqiyatni mushu pen boyiche chüshendüridighan bolsaq, - deydu erkin asiya radi'osining obzorchisi, hazir en'giliyide turiwatqan iqtisadshunas xu shawjang ependi mulahiziside, ـ toghrisini éytqanda, xitaydiki hazirqi tiz sür'etlik iqtisadiy tereqqiyat "ishikni échiwétish, islahat élip bérish" dégen heriket bashlinishtin burunqi ikki ewlad adem tartqan zulum we külpetning bedilige we buningdin kéyinki bir qanche ewlad ademning menpe'etini talan - taraj qilish bedilige kelgen tereqqiyat.

Téximu tepsiliy közetkende, hazir sheher ahalilirining otturiche yilliq kirimi yéza ahaliliriningkidin 6 hesse artuq, bu sheher bilen yézining perqi؛ gherb tereptiki ahalilarning kirimi sherq tereptiki ahalilarning kirimining 3 tin birige teng, bu sherqtiki rayonlar bilen gherbtiki rayonlarning perqi؛ pütün nopusining 20% ni teshkil qilidighan ademning bankigha qoyghan amanet pulining sani, 85% ni teshkil qilidighan ademning bankigha qoyghan amanet puligha teng, bu namratlar bilen baylarning perqi. Bu perqler xitayda bayliqlarning teqsim qilinishi namuwapiq boluwatqanliqini körsitidu. Hazir bu iqtisadiy tereqqiyattin behriman boluwatqan bu bir ewlad adem özi héchnémini ijad qilmidi yaki kelgüsi ewladlargha menpe'etlik yaxshi ijtima'iy tüzüm berpa qilish bilen shughullanmidi, belki kelgüsidiki bir nechche ewlad adem ishlitidighan ormanlarni késip, kelgüside yéqilghu qilinidighan kömürlerni qézip, néftliklerni échip, uni hazir özlirige bayliq toplashqa ishletti. Ewladlarning nésiwisini igiliwaldila emes, belki kelgüsi ewladlarni cheksiz balayi - apetke yüzlendürüp qoydi. Mushundaq tereqqiyattin behriman boluwatqanlar peqet mushu bir ewlad adem ichidiki mustebitlikke tayinidighan az sanliq kishiler.

Mes'uliyetchan hökümet?

"Shinxu'a tori"da bayan qilinishiche, xitayning bash ministiri wén jabaw 12 - ayning 1 - küni fransiyide chiqidighan "figaro" gézitining muxbirini qobul qilghanda, puqraliri naheq ölüm jazasigha mehkum qilinip étip tashliniwatqan, puqraliri türmilerde, saqchilarning zorawanliqida ölüwatqan, puqraliri eydiz késilige, parazit késilige giriptar bolup ölüwatqan, puqraliri zeherlen'gen suni, zeherlen'gen sütni ichip ölüwatqan, puqraliri qoghushun, fitorlarda zeherlinip ölüwatqan, mekteplerge oqush pulini töliyelmey özini öltüriwéliwatqan mushundaq bir döletning hökümitini "mes'uliyetchan hökümet" dep maxtighan.

Shundaqla yene "amérikida 1863 - yilidiki azadliq xitapnamisidin kéyin 100 yilda andin démokratiye tiklinip boldi. Xitaydek 1 milyard 300 milyon nopusi bar dölette démokratiye qurushqa yene köp waqit kétidu" dégen. Démek hazirqi tereqqiyattin behriman boliwatqan xitay rehberliri bayliqlarni muwapiq teqsim qilish emelge ashidighan démokratik tüzüm tikleshni xalimaydu. Wén jabawning démokratik qurulushni nopus sanini 100 yilgha köpeytip hésablaydighan usuli bilen hésablighanda, xitayda démokratik tüzüm yene 464 yildin kéyin emelge éshishi mumkin. (Weli)