Tajikistan "türkistan islam herikiti" teshkilatini inkar qildi

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Tajikistan ichki ishlar ministirliqi "türkistan islam herikiti" dep atalghan bir teshkilatning merkiziy asiya rayonida mewjut emeslikini körsitish bilen bu teshkilatni inkar qildi.

Tajikistan ichki ishlar emeldarining sözi

Ottura asiyadiki uchur agéntliqliridin biri "awésta"ning uchuridin qarighanda, 16-öktebir küni tajikistan ichki ishlar ministirliqining teshkillik jinayetchilikke qarshi küresh qilish bölümining bashliqi mexmed seyid jürequlop " radikal esebiy teshkilat " türkistan islam herikiti mewjut emes, bu nam " özbékistan islam herikiti" üchün özbékistan milliy bixeterlik orgini teripidin oylap chiqirilghan, türkistan islam herikiti özbékistan milliy bixeterlik orgini teripidin bu teshkilatning türkistanni qayta qurush meqsitide qurulghanliqini , uning barliq merkiziy asiya döletliri üchün mesile peyda qilidighanliqini ispatlash niyitide otturigha chiqirilghan bolup, özbékistan islam herikitining asasliq pa'aliyiti eyni waqitta özbékistan rehberlikige qaritilghan idi" deydu.

Mexmed seyid jürequlopning ashkarilashlirigha tayan'ghanda, eslide ottura asiyada türkistan islam herikiti dégen teshkilat bolmighan bolup, özbékistan islam herikitimu peqet 1996-yilidin kéyin ashkarilan'ghan. Agéntura tetqiqat merkizining élan qilghan özbékistan islam herikiti teshkilati heqqidiki maqalisigha qarighanda, özbékistan islam herikiti teshkilati 1996-yili qurulghan. Uning eslidiki pa'aliyetliri 90-yillarda peyda bolghan bolup, naman'ganda qurulghan " adalet uyushmisi" , 1990-yili astraxanda tesis qilinip, tarmiqi 1991-yili özbékistanda qurulghan " islam güllinish teshkilati", qoqentte tesis qilin'ghan " adimiylik we insanperwerlik" teshkilati qatarliqlarning hemmisi 1992-1993-yilliri özbékistan hökümiti teripidin cheklen'gen. 1996-Yili özbékistan islam herikiti qurulghandin kéyin, tahir yoldash uning siyasiy rehbiri, jüme naman'gani herbiy qomandani bolghan.

Agéntura tetqiqat merkizi teripidin élan qilin'ghan bu maqalide körsitilishiche, mezkur teshkilatning asasliq meqsiti perghane wadisida islam döliti qurushtin ibaret bolup, özbékistanda islamchilargha qarshi heriket bashlan'ghandin kéyin, özbékistan islam herikitining ezaliri afghanistan we tajikistan'gha ketken , bu yerde 2000 din artuq özbékistan puqrasi bolghan .Bularning köpinchisi tajikistandiki ichki urushqa qatnashqan bolup, tajikistan islamiy küchliri bilen hökümet kélishim tüzgende özbékistan islam herikitining bir qisim qomandanliri buninggha qatnashmighan.

Tajikistan ichki ishlar emeldari mexmed seyid jürequlupning éytishiche, özbékistan islam herikiti teshkilatining ezaliri 1996-yili teshkilat rehbiri jüme naman'gani afghanistan'gha ketkendin kéyin ashkarilan'ghan bolup, qirghizistan bilen tajikistan bu teshkilatning ötkünchi bazisiliq rolini oynighan. Hazirning özidimu, özbékistan islam herikiti teshkilatining ezaliri tajikistanda pa'aliyet qilmaqta.

Tashkentke néme üchün" türkistan islam herikiti" kérek bolup qaldi?

Tajikistan ichki ishlar emeldarining "türkistan islam herikiti" dégen teshkilatning özbékistan hökümitining oydurmisi ikenlikini körsitishige asas bolghan nuqta mezkur teshkilatning ottura asiyada "türkistan"ni qayta qurushni meqset qilghanliqi bolup, uning qarashlirigha tayan'ghanda, eyni waqitta tashkent rehberliri peqet özbékistan islam herikiti dégen teshkilatning mewjut ikenlikini kötirip chiqsa, bu peqet özbékistanning ichki mesilisi bolup qélip, uning etrapidiki qirghizistan, tajikistan hetta qazaqistan qatarliq memliketlerning shuningdek xitay hem rusiyining qollishigha érishelmey qélishi mumkin idi. Chünki, 1999-yili, özbékistan islam herikitining mingdin artuq adimi tajikistanning shimalidin , qirghizistanning jenubigha bésip kirdi. 2000-Yili, özbékistan islam herikitining ademliri yene qirghizistanning jenubigha kirip, bu jay arqiliq perghane wadisigha jümlidin özbékistanning enjan qatarliq jaylirigha ötmekchi bolghan. Shu qétimda yene ular özbékistanning surxan derya rayonigha kirip, tashkentke qistap kelgen hemde özbékistan dölet armiyisi bilen urush élip barghan. Bu chaghda, özbékistan islam herikiti tashkent rehberliri üchün zor tehdidge aylan'ghan bolup, özbékistan hökümiti qirghizistan we tajikistan hetta xitay hökümetlirining qollishigha érishishke muhtaj bolghan idi. Uning üstige qirghizistan batkent wilayiti teweside qirghizistan armiyisi bilen özbékistan islam herikiti arisida toqunush yüz berdi.

Tajikistan ichki ishlar emeldarining sözlirige tayan'ghanda, mana mushundaq ehwal astida tashkent rehberliri ottura asiyada türkistan namida islam xelipiliki qurushni meqset qilidighan turkistan islam herikiti teshkilati dégen teshkilat namini otturigha chiqirip, uning terkibide özbékler, qirghizlar, tajiklar, Uyghurlar we bashqilarning barliqini körsitish arqiliq bir tereptin xitay hökümitini özi bilen hemkarlishishqa aldiratsa, yene bir tereptin qirghizistan, tajikistan rehberlirini özi bilen hemkarliship, bu teshkilatni basturushqa dewet qilghan. Shuning bilen bir waqitta yene 11-séntebir weqesidin kéyin, tashkent rehberliri amérikining taliban hakimiyitige qarshi herbiy herikitini qollash arqiliq, amérika hökümitining özbékistan islam herikiti teshkilatini xelq'ara térrorluq teshkilatlar tizimlikige kirgüzüshini qolgha keltürüwalghan idi.

Özbékistan yene shangxey hemkarliq teshkilatidinmu ünümlük paydilandi

2001-Yili özbékistan shangxey besh dölet teshkilatigha kirip, shangxey hemkarliq teshkilati resmiy qurulghandin kéyin, özbékistan bu teshkilatning ramkisi astida térrorizmgha qarshi ortaq küresh qilish pursitige érishti.Tashkent özbékistan islam herikitining sherqiy türkistan musteqilchiliri bilen qoyuq munasiwiti barliqini delillesh hem "türkistan islam herikiti" degen atalghu arqiliq, xitay hökümitining özbékistan bilen hemkarlishishini qolgha keltürdi hemde shangxey hemkarliq teshkilatining térrorchiliq, bölgünchilik we diniy esebiylikke ortaq qarshi küresh qilish herikitini téximu kücheytish arqiliq, özbékistan öktichilirige qattiq zerbe berdi.

2004-Yili xitay re'isi xu jintaw özbékistanni ziyaret qilghanda hemde ötken yilidiki enjan weqesidin kéyin özbékistan rehbiri islam kerimop xitayni ziyaret qilghanda, ikki memliket arisida "üch xil küch"lerge qarshi ortaq küresh qilish, xitay özbékistan hökümitining enjandiki basturushlirini qollash shuningdek özbékistan xitayning sherqiy türkistan musteqilchilirini basturushini qollash heqqide yene bir qétim pütüshüm hasil qilindi. Hetta, yéqinda kanada puqrasi hüseyinjan jélilning ene shu" türkistan islam herikiti"dégendek teshkilatlar bilen baghlinip, xitaygha qayturup bérilgenliki bildürülmekte.

Türkistan atalghusi siyasiy oyunlarning qurbani

Türkistan emeliyette Uyghur élini öz ichige alghan ottura asiyaning tarixiy nami bolup, qedimki we ottura esirler , yéqinqi esirlergiche türkistan nami keng qollinilghan. 18-19-Esirdiki rus sherqshunasliridin bichurin, grigoriyéw we bashqilar Uyghur élini sherqiy türkistan, ottura asiyani gherbiy türkistan dep atashqan. Hetta 1919-yilidin 1924-yilighiche lénin rehberlikidiki sowét rusiyisi türkistan étirap qilip, ottura asiyada türkistan aptonom jumhuriyitini qurup, mezkur rayon'gha aptonomiyilik hoquq bergen idi. Emma, sowét rusiyisi 1924-yili, türkistanni emeldin qaldurup, özbékistan, türkmenistan, tajikistan ittipaqdash we aptonom jumhuriyetlirini berpa qilip, bu rayondiki özlirini türk we musulman dep we yaki öz sheherlirining nami bilen atap kelgen xelqlerni parchilap, ayrim milletke bölgen shuningdek ular üchün ayrim milliy jumhuriyet qurup bérip , ularni ortaq türkistan we türk milliy hem zémin kimlikidin yiraqlashturghan idi. Sowét rusiyisi arqidinla ottura asiya dégen ibarini tiklep, türkistan atalghusini emeldin qaldurush bilen keng kölemlik pantürkizmge qarshi küresh bashlap, nurghunlighan kishilerni pantürkist"jinayiti bilen jazalighan idi.

Démekki, sowét rusiyisi aldida türkistan atalghusidin paydilinip, öz hakimyitini tikligen bolsa, kéyin uningdin paydilinip, musteqilliq we milletperwerlik heriketlirige hemde idiyilirige zerbe bergen idi. Uyghur élidimu,30-50-60- yillarda hemde taki hazirghiche nurghun Uyghur ziyaliyliri we milletperwerlirining pantürkist dep jazalan'ghanliqi sir emes bolsa kérek. (Ümidwar)