Chey zunggo xitaydiki kömür kan mesilisi heqqide toxtaldi
2005.08.11
8 - Ayning 11 - küni xongkongdin bérilgen xewerdin melum bolushiche, xitay hökümitining tizimlikidiki layaqetsizdep békitilgen kömür kan sani eslidiki 5000 din 7000 gha köpeygen. Xitayning dölet bixeter ishlepchiqirishni nazaret qilish idarisi yéqinda élan qilin'ghan bu 7000 layaqetsiz kömür kanni derhal ishtin toxtitish buyruqini chüshürüp, islahat élip bérish xizmitini téximu bek kücheytishni otturigha qoydi.
Gerche, xitay hökümiti xitayda yüz bériwatqan kömür kan weqelirini bir terep qilishta arqa -arqidin buyruq chüshürüp, layaqetsiz dep qaralghan kömür kanlarni ishlepchiqirishtin toxtitip, islahat élip bérishni kücheytiwatqan bolsimu, köpligen mutexessisler " xitaydiki kömür kan mesilisini peqet hökümetning bu xil buyruq we tüzümliri arqiliq bir terep qilish mumkin emes, eng muhimi ishchilar özi birlikke kélip, öz hoquqini qoghdashni bilishi kérek" dep körsetmekte.
Xitayning qiliwatqini peqetla shekilwazliq
Fransiyide turushluq xitay ishchilar mesilisi mutexessisi chey zunggo ependi xitay hökümitining yéqindin buyan arqa- arqidin layaqetsiz kömür kanlarni taqash buyruqi chüshürüp, kömür kanlarni retke salmaqchi boluwatqanliqini " peqet tashqi dunyagha körsetmekchi boluwatqan bir xil shekilwazliq qilmishi, chünki yerlik hökümet orunliri yuqiridin chüshürülgen buyruqlarni héchqachan estayidil ijra qilmaydu" öz oy - pikirlirini misallar arqiliq mundaq bayan qilghan:
" Xitayda kömür kan partlash weqeliri toxtimay yüzbermekte, xitay hökümiti bolsa, deslepte 5000 kömür kénini taqash heqqide buyruq chüshürgen idi, hazir kélip yene, 7000 mingni taqash buyruqini chüshürüptu, bundin ilgiri xitay hökümiti layaqetsiz kömür kanlarni mexsus tizimlap chiqqan. Lékin buning héchqandaq ehmiyiti bolmidi, chünki del mushu tizimliktiki layaqetsiz dep körsitilgen karxanilar ishlepchiqirishni toxtattuq dep qoyup, yer astidin yenila yoshurun halda ishni toxtatmighan. Mesilen, yéqinda xénen we güyjuw qatarliq jaylarda yuqirining buyruqini ijra qilmighanliqtin yüz bergen kömür kan weqelirining özi éniq ispat bolalaydu. Shunga menche, qarimaqqa xitay hökümiti layaqetsiz kömür kanlarni taqiwitish we retke sélish buyruqini chüshürüp, bixeter ishlepchiqirishni kücheytiwatqandek qilghini bilen, emeliyette buning eks tesiri téximu küchlük bolup, kömürning bahasi hessilep ösüshke bashlidi. Shuning bilen senshi, xébéy, shinjang we ichki mungghul qatarliq jaylarda, yerlik hökümetning menpetxor we mes'uliyetsizlikidin, bir qisim layaqetsiz shexsi kömürkanlar hökümet xadimliri bilen birliship, kömür bahasining örlishidin paydilinip, pul tépishning koyidila bolup ketti. Ular kan ishchilirining hayatini bir chetke qayrip qoyup, téximu köpligen kömürge ige bolush üchün, herxil hile - mikirlerni ishlitip, öz menpetige chogh tartmaqta. Anglishimche, adettiki kömürkan sodigerliri yiligha az digende nechche yüz ming hetta nechche milyon yü'en pul tapalaydiken. Shunga xitay hökümitining kömür kan mesilisini bir terep qilishta chiqarghan bir yürüsh siyasetliridin kélip chiqiwatqan bu xil ehwal ademni bekmu endishige qoymaqta"
Ishchilar öz hoquqini qoghdashni bilishi kérek
Ziyaritimizni qobul qilghan xitay ishchilar mesilisi mutexessisi chey zunggo ependi sözide yene : " xitaydiki kömür kan weqelirini azaytishta peqet hökümetning siyasitigila tayinish yéterlik emes, eng muhimi kömür kan ishchiliri özi heriketke kélip, öz hoquqini qoghdashni bilishi kérek " dep körsetti:
" Nurghun tejribiler shuni körsitip bériduki, eger ishchilarning öz aldigha öz menpetini qoghdaydighan teshkilati bolmaydiken, kömür kan weqeliri yenila dawamliq halda yüz bérip, köpiyishi mumkinki hergizmu azaymaydu. Biz igiligen sanliq istatistikilargha qarighanda, weqe yüz bergen kömür kanlarning yérimidin köp qismi ishlepchiqirishta ölchemdin éship ketken. Mesilen, shin jawen we shinjangda yüz bergen kömür kan weqeside, buxil ehwal téximu bek éghir bolghan. Mezkur jaylarda qaza qilghan kömürkan ishchiliri weqe yüz bérishtin burun, quduq astining intayin xeterlik ikenlikini bilgen we ishleshni ret qilghan. Lékin kan mes'ulliri ularni dawamliq ishleshke mejburlighan. Démek, shuni his qilghili boluduki, xitaydiki kömür kan ishchilirining héchqandaq hoquqi bolmighan. Kömür kan mes'ulliri bolsa, kan ishchilirining hayatini hergizmu oylap qoymighan. Bundaq shara'it astida, eger kan ishchiliri özi teshkillinip, öz hoquqi üchün tirishmisa, ularning hayati yenila xeter astida bolup, kan weqelirimu özlüksiz dawamlishiwéridu". (Méhriban)