Kim kimning düshmini? (2)

• Muxbirimiz gülchehrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitay hökümitining Uyghur déhqan emgek küchlirini bolupmu jenubiy Uyghur diyaridiki Uyghur qizlirini teshkillik halda xitay ölkiliridiki zawutlargha ishlemchilikke orunlashturuwatqanliqi hemde ular uchrawatqan kishilik hoquq mesililiri eslidinla Uyghurlarning türlük gumanini hemde naraziliqlirini qozghawatqan murekkep bir mesile idi.

Yéqindin buyan Uyghur éli hemde chet'elde mezkur mesilige bolghan diqqetning küchiyishige nisbeten, xitay da'irilirining alahide sezgürlük ipadilishi, bu mesilige nisbeten yenimu küchlük jama'et pikri hasil qilmaqta. Aldinqi programmimizda qeshqer partkom sékritari shi dagangning " kimki qeshqerdiki déhqan emgek küchlirini sirtlargha yötkeshke tosqunluq qilsa shu qeshqerning düshmini, shu Uyghurlarning düshmini... " Dégendek bayanlirigha qarita Uyghur démokratik we kishilik hoquq herikiti yétekchisi rabiye qadir xanim, hemde béyjing bahari jurnili muherriri xuping ependilerning tehlillirini anglatqan iduq.

Xitay da'iriliri bu yil Uyghur élidin xitay ölkilirige yötkep ishqa orunlashturidighan déhqan emgek küchlirining kölimini bir yérim milyon adem qétimgha yetküzmekchi, shundaqla hazirghiche melum bolghan sanliq melumatlargha qarighanda xitay zawutlirigha ishqa orunlashturush obyéktining köp qismini Uyghur élining jenubidiki üch wilayet hemde bir aptonom oblastiki Uyghur qizliri igilimekte. Nöwette mezkur mesile chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliridin bashqa xelq'araliq kishilik hoquq organliriningmu diqqitini qozghighan mesilige aylandi.

Mezkur mesile heqqide béyjing bahari jurnili muherriri xuping ependi aldinqi anglitishimizda mulahize yürgüzüp " xitayning her qandaq jayida emgek küchlirining yötkilish mesilisi bar, emma ularni hökümet teshkilligen emes, özligidin shekillen'gen iqtisadi bir pa'aliyet, emma Uyghurlargha kelgende xitay hökümitining mexsus siyaset chiqirip, küch ajritip teshkillishining özila bu mesilining gumanlinishqa, éniqlashqa tégishlik mesile ikenlikini körsitip béridu dégen idi.

Uyghur qizlirini yötkesh - xitayning nopus mesilisini hel qilishtiki siyasiy tedbirimu?

Xuping ependi yene, xitay da'irilirining xitay ölkilirige yötkewatqan Uyghurlar ichide Uyghur qizlirining sanining pewqul'adde köp nisbetni igilewatqanliqining özi, gumanlarni peyda qiliwatqanliqini ipadilep mundaq dédi: "hazirghiche melum bolghan sanliq statéstikilardin körüwilishqa boliduki, xitay ölkilirige ishlemchilikke yötkelgenler arisida Uyghurlar, bolupmu Uyghur qizliri yuqiri nisbetni igilimekte."

Xitay hökümitining bu tedbiride méning gumanimni qozghaydighan terepler, eger bu bir iqtisadi tedbir bolghan bolsa, özligidin teshkillen'gen, nege barsa, qeyerdin ish tépishni xalisa özining ixtiyari bilen bolidighan pa'aliyet bolushi kérek idi. Uning üstige nopus jehettin éytqandimu, xitay ölkiliridin shinjanggha ish tépish üchün kéliwatqan ishlemchiler hergizmu shinjangdin bashqa jaylargha kétiwatqanlardin az emes. Démek shinjangda ish pursetliri bar. Ular xitay sheherliride tilimu, medeniyitimu oxshimaydighan jaylargha bérip ish tapmisa bolmaydighan derijide emes. Uning üstige Uyghurlarning köp sandikiliri yenila özlirige tonushluq bolghan muhitta ishleshni, jan béqishni arzu qilidu elwette.

Buning ichide yene xitay nopusning jinsiy nisbet tengpungsizliqidek chong mesilini hel qilishta béshi aghriwatqan peytte, bunche köp sandiki yash qizlarni sherqqe yötkeshmu gumanliq bir terep, buningda siyasiy bir meqsetlerning barliqini yoshurup qalalmaydu. Hazir biz mushu mesililerni éniqlashqa muhtaj shundaqla xitay hökümitining bu jeryanda némilerni qiliwatqanliqi, buning esli xaraktéri qatarliqlargha munasiwetlik nurghun mesililerge jawab tapqili bolidu dep qaraymen.

Rabiye qadir: "gumanlar haman yéshilidu, heqiqetni yoshurup qalghili bolmaydu"

Xitay ölkilirige mejburiy yötkilip her jehettin hoquq menpe'etliri depsende boluwatqan Uyghur qizlirining kishilik hoquqining kapaletke ige bolushi hemde mezkur mesilining dunyagha anglinishi üchün aktip pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur kishilik hoquq herikiti yétekchisi rabiye qadir xanim, xitay hökümitining Uyghur yashlirini pilanliq halda xitaygha türkümlep yötkishining, xitay hökümiti éytqandek Uyghurlarni béyitish siyasiti ikenlikige hergizmu ishenmeydighanliqi shundaqla haman bir küni xitayning mezkur siyasitining heqiqiy meqsitining ashkarilinidighanliqigha toluq ishench bilen qaraydighanliqini ipadilesh bilen teng yene, xitayning her qandaq tosqunluq herikitining özining bu heqte dawamliq heriket qilishini toxtitalmaydighanliqini bildürdi:

Rabiye qadir xanim bayanlirining xatimisi süpitide radi'omiz arqiliq Uyghurlargha özining murajitini anglitishni arzu qilidighanliqini bildürüp mundaq dédi: "men sherqiy türkistandiki éziliwatqan Uyghur qérindashlirimgha, qizliridin ayrilip azab chékiwatqan ata anilargha, xitay ölkiliridiki xitay zawutlirida zorluq zombiliqqa uchrighan qizlargha hemde ularning ehwalidin xewerdar kishilerge radi'oning heqsiz liniyisi arqiliq özining ehwalliri hemde turushluq zawutlar heqqide uchur bérishini murajet qilimen . Silerni qutquzush üchün biz ge pakit ,uchurlar kérek, tartqan azabinglarni bizge yetküzüshünglarni soraymen." (Gülchere)