Xitayda aliy mekteplerning oqush heqqi 20 yil ichide 25 hesse ösüp ketti

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki melumati
• Download story audio

"Shyaw kang" zhurnilida bérilgen melumatta körsitilishiche, bundin 20 yil ilgiri xitayda aliy mekteplerning yilliq oqush heqqi 200 yüen bolup, hazir orta hésabta yiligha 5000 yüendin toghra kelgen. 1994 ‏- Yilidin hazirghiche bolghan 10 yil ichide, xelqning yilliq kirimi 4 hesse örligen bolsa, oqush heqqining örlesh nisbiti uningdin nechche hesse yuqirilap ketken. Bu xil ehwal xitay hökümitiningmu qattiq béshini qaturghan bolup béyjingda échilghan 2006 ‏- yilliq xelq qurultiyida, xitaydiki ma'arip heqqining hedidin tashqiri yuqiri bolup kétiwatqanliqi we adettiki a'ililerning uni töleshke qudriti yetmeywatqanliqi alahide otturigha qoyulghan.

"Shyawkang" jurnilida bérilgen sanliq melumatta körsitilishiche, xitaydiki ma'arip xirajiti déhqan a'ililirining yilliq kirimining 33% ni shundaqla sheherliklerning a'ile kirimining 26 pirsentini igiligen. Lékin tereqqi qilghan döletlerde bolsa, hökümetke qarashliq uniwérsitétlarning oqush heqqi intayin qattiq kontrol qilin'ghan. Mesilen, amérikida aliy mekteplerning oqush puli xelq kirimining 6 din 1 qismini, en'giliyide 10 din 1 qismini igileydu. Gérmaniyide bolsa, hökümetke qarashliq aliy mektepler pütünley heqsiz, hetta sotsiyalistik dölet dep atilip kéliwatqan kuba we shimaliy koriyidimu, aliy mekteplerning oqush heqqi intayin töwen.

Hökümetning ma'aripqa salghan meblighi yétersiz

Yéqinda xitay ma'arip ministirliqining mu'awin ministiri jang bawchin "néme üchün xitaydiki aliy mekteplerning oqush heqqiy yildin ‏- yilgha örlep kétiwatidu" dégen bu mesile heqqide toxtilip, "ma'arip tereqqiyatigha zor tesir yetküzüwatqan muhim amillarning biri, hökümetning ma'aripqa salghan meblighining yétersiz boluwatqanliqi, hökümet meblighining ma'arip islahatining arqida qéliwatqanliqi " dep körsetken.

Amérika chikago uniwérsitétining proféssori yang daliy ependi xitay hökümitining ma'aripqa séliwatqan meblighi heqqide toxtilip mundaq dédi:

"Xitaydiki aliy mekteplerning hemmisi heq alidu, shunga namrat a'ilidikilerning balilirining oqushtin qélishi nahayiti normal bir ish bolup qalghan. Chet'ellerde bolsa namrat a'ilidikilerning baliliri üchün mexsus heqsiz mektepler bar. Lékin xitayda téxi bundaq shara'it hazirlanmidi. Elwette hökümetning aliy ma'aripni tereqqiy qildurush üchün muwapiq halda oqush puli yighishi xata emes. Lékin bir qisim mektepler da'irisini kéngeytgenliktin, ularning iqtisadi jehettiki bésimi éghir bolghan. Shuning bilen, hökümet bergen pulni yetküzülmigenliktin, ata‏ ‏-anilarning yükini éghirlashturushqa mejbur bolghan ".

Amérikida turushluq Uyghur ziyaliysi sidiqhaji ependi yéqinqi 20 yil ichide, xitaydiki ma'arip xirajitining 25 hesse ösüp ketkenliki heqqide toxtilip, buning tebi'iy ish ikenlikini, hazir xitay iqtisadining chet'el meblighigha tayinip qalghanliqini, xitayda pul paxalliqinig éghirlishiwatqanliqini, buning tebi'iy halda ma'arip chiqimini yuqiri kötürüwétidighanliqini otturigha qoydi.

Ma'aripni pul tépish quraligha aylanduruwélish intayin xata bir ish

Munasiwetlik melumatlarda körsitilishiche, hazir xitay hökümitining ma'aripqa salghan meblighi peqet tereqqiy qilghan döletlerningkidinla emes, tereqqiy qiliwatqan döletlerningkidimu töwen bolghan. Hetta oganda qatarliq namrat döletlerningmu arqida qalghan. Amérika intérnét zhurnilining xitay ishliri mes'uli wu fen ependi xitay ma'aripining künséri bazarlishiwatqanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi:

"Ma'aripni bazarlashturup, uni pul tépish quraligha aylanduruwélish intayin xata bir ish, bundaq qilishqa hergiz yol qoymasliq kérek. Ma'arip ammiwiy bir ish. U pütün jem'iyet, dölet we millet üchün iqtidarliq adem yaritip béridighan halqiliq orun. Hökümet küchining bériche aldi bilen ma'aripqa ayimay meblegh sélishi kérek. Özi yiterlik meblegh salmay, puqralardin pul yighish arqiliq ma'aripni tereqqy qildurush hergizmu mumkin emes. Hazir bir aliy mektep oqughuchisini yétildürüsh üchün az dégende 40 ‏- 50 ming yüen serp qilinidu. Belkim buningdinmu jiq kétishi mumkin. Hökümet emeldarliri xelqning qan teri bilen yighilghan pulgha qilche tep tartmastin xiyanet qilidu. Néme üchün shu pulning azraq qismini oqughuchilargha atap, ularni heqsiz oqutush yaki ulargha qerz bérishke tirishmaydu ".

Mutexessislerning körsitishiche, hazir xitayda ma'aripqa sélin'ghan mebleghning yétersiz bölüwatqanliqidin sirt yene, memuriy orunlar ma'arip heqqige xiyanet qilidighan yaki uni bashqa jaygha ishlitidighan ehwallarmu nahayiti éghirliship ketken. Xitaydiki ma'aripning normal tereqqy qilishi üchün yiligha az dégende 400 milyard yu'en pul serp qilinishi kérek iken. Lékin, hökümetning hazir ma'aripqa séliwatqan meblighi peqet 80 milyard yüen bolup, her qaysi aliy mekteplerning bankidin alghan qerzining özi 100 milyard yüendin éship ketken. (Méhriban)