Shangxey hemkarliq teshkilatining herbiy manéwiri Uyghur élide

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

9‏- Awghust küni bashlan'ghan shangxey hemkarliq teshkilatining herbiy manéwiri üstide xelq'ara metbu'atlarda türlük mulahiziler élip bérilmaqta. Bezi siyasiy we herbiy mulahiziler xitay bolupmu rusiye bu manéwir arqiliq gheribke bolupmu amérikigha, ottura asiya we yawru-asiya da bu rayonda otturigha chiqidighan tehditlerge taqabil turidighan herbiy bir küchning mewjut ikenlikini körsitip, amérikining ottura asiya rayonida kéngiyishining aldini élishni meqset dyéshse, yene bezi mulahizichiler, atalmish bölgünchilik, térrorchiliq we esebiy dini küchlerge qarshi turushni shangxey hemkarliq teshkilatining pa'aliyet pilani ichige kirgüzgen xitay hökümitining bu manéwir arqiliq, hem Uyghurlargha bir signal bérishni hemde Uyghurlar pa'aliyetchilerning ottura asiyadiki pa'aliyet da'irisini téximu taraytishni nishan qilidu, déyishmekte.

Manéwir bayanati, xitay hökümitining shinjangdiki tejirbisini ekis ettüridu

9‏- Awghust küni rusiyide chiqidighan komérsant gézitide élan qilin'ghan bir mulahizide, shangxey hemkarliq teshkilatining " tinchliq burchi 2007" dep talghan herbiy manéwirining rayonda, 2005‏- yili özbékistanning enjan shehiride yüz bergen qozghilanggha oxshash qozghilanglarning aldini élishni meqset qildighanliqi tekitlen'gen .

Manéwirning, Uyghur élide bashlan'ghanliqigha alahide diqqet tartilghan maqalide mundaq déyilgen ": manéwir uzundin béri xitay hökümiti bilen Uyghur musteqilchilirining urush meydanigha aylan'ghan shinjang Uyghur aptonom rayonida bashlandi. Shangxey hemkarliq teshkilatining atalmish üch xil küchlerge yeni bölgünchilik, térrorchiliq we esebiy diniy küchlerge qarshi turushning zörürliki toghrisidiki bayanati, xitay hökümitining shinjangdiki tejirbisini ekis ettüridu."

Bu qétimqi manéwir chiqimlirining asasliq qisimining rusiye hökümiti teripidin teminlen'genliki eskertilgen mulahizide: "bu ejeplinerlik bir ish emes. " Tinchliq burchi 2007 " namliq herbiy manéwiri, ottura asiyada rusiyining menpe'etlirini qoghdash we rayonda künsiri küchiyiwatqan amérikining tesirining kéngiyishining aldini élish üchün shangxey hemkarliq teshkilatini herbiy we siyasiy bir ittipaqqa aylandurush pilanining muhim bir qisimi hésablinidu" déyilgen.

Xitay, ottura asiyadiki tesir da'irisini kéngeytip, amérikining rayonda ilgirlishining aldini élishni meqset qilmaqta

Asiya xewerliri tor bétide shangxey hemkarliq teshkilatining herbiy manéwiri heqqide élan qilin'ghan mulahizide bolsa," gerche manéwirning körünüshtiki nishani eza döletler arisida térrorchiliqqa, zeherlik chékimlik we qoral-yaraq etkeschilikige qarshi hemkarliqni kücheytishni meqset qilsimu, lékin manéwirning asasliq nishani siyasiy" dep eskertilgen.

Mulahizide éytilishiche, xitay we rusiye shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler otturisidiki diplomatiye we siyasiy munasiwetlerni kücheytish arqiliq ottura asiyadiki tesir da'irisini kéngeytip, amérikining rayonda ilgirlishining aldini élishni meqset qilmaqta.

Emma mulahizide tekitlinishiche, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri, shangxey hemkarliq teshkilatini, atalmish gumandarlarni öz dölitige qayturush kélishimini yolgha qoyush arqiliq, teshkilatqa eza döletlerdiki siyasiy pa'aliyetchilerni basturushqa yardem bériwatidu, dep eyiblimekte. Mulahizide, shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning béyjingning ziyankeshlikige uchrighan Uyghur pa'aliyetchilerni xitay hökümitige tapshurup bériwatqanliqi alahide tilgha élin'ghan.

Pakistanda chiqidighan kündilik waqit gézitide élan qilin'ghan bir maqalide, shangxey hemkarliq teshkilatining xitayning köp qutupluqni terghib qilish üchün rayonda qurghan eng muhim teshkilat ikenlikini, lékin gherblik mulahizichilerning bu teshkilatning asasliq meqsiti amérikining tesir da'irisining ottura asiyada kéngiyishining aldini élishtin ibaret dep qaraydighanliqini tekitlen'gen.

Maqalide, béyjing hökümitining, shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler otturisidiki hemkarliqtin sherqiy türkistan jumhuriyitini qaytidin qurush üchün küresh qiliwatqan Uyghurlarni basturush üchün paydiliniwatqanliqi tekitlen'gen. (Ömer qanat)