Мустәқил дөләтләр һәмдостлуқиниң йиғини ечилди


2006.11.29

musteqil-doletler-300.jpg
Мустәқил дөләтләр һәм достлуқидики дөләтләрниң ташқи ишлар министирлири 2006 – йили 27 – ноябир күни белорусийиниң пайтәхти минсиктә. AFP

Русийә агентлиқлириниң учурлиридин мәлум болушичә, 28-ноябир күни белорусийиниң пайтәхти минкс шәһиридә мустәқил дөләтләр һәмдостлуқиға әза дөләтләр алий рәһбәрлири йиғини ечилди. Мәзкур йиғинға 11 дөләтниң рәһбири иштирак қилған, бирақ өзбекистан рәһбири ислам кәримоп бу йиғинға қатнашмиған.

Өзбәкистанлиқ анализчи малик мәнсурниң қаришичә, мустәқил дөләтләр һәмдостлуқиниң йиғинида мәзкур тәшкилатниң келәчики вә иқтисадий мунасивәтләрни раваҗландуруш асасий музакирә темиси болған. Нөвәттә, мустәқил дөләтләр һәм достлуқиниң тәқдирини қандақ бир тәрәп қилиш күн тәртипигә қоюлған болуп, мустәқил анализчилар совет иттипақиниң йимирилишини қолға кәлтүрүш үчүн қурулған мәзкур тәшкилат аллиқачан өз вәзиписини ада қилип болди дәп қаримақта. Һәр бир қисим мәмликәтләр бу тәшкилаттин чиқип кәткәнликини елан қилған иди.

Мустәқил дөләтләр һәмдостлуқи парчилинишқа қарап йүзләнмәктә

Өткән йили 26-авғуст күни татаристанниң пайтәхти қазанда өткүзүлгән мустәқил дөләтләр һәм достлуқиға әза дөләтләр башлиқлириниң йиғинида мәзкур тәшкилатини тарқитиветиш тәклипи музакирә қилинған болсиму, әмма нәтиҗә қазиналмиған. Лекин йиғин қатнашқучилири бирдәк һалда мустәқил дөләтләр һәмдостлуқини ислаһ қилип, уни қайта тәшкилләшни қарар қилди. Бу асаслиқи мәзкур тәшкилатниң үнүмдарлиқини ашуруш, униң паалийәтлирини иқтисадий җәһәттин тәминләш вә башқиларға қаритилған. Бу йил язда русийә президенти владимир путин мустәқил дөләтләр тәшкилатиға әза мәмликәтләрниң рәһбәрлирини москваға чақирип йиғин ачқанда бир қисим дөләт башлиқлири һәр хил баһанә билән қатнашмиған иди.

Совет иттипақиниң йимирилиши билән шәкилләнгән мустәқил дөләтләр һәмдостлуқи мәвҗут болған 15 йилдин буян күнсайин парчилинишқа қарап йүзләнмәктә.

Мустәқил дөләтләр һәмдостлуқиға әза дөләтләр йилдин –йилға өз алдиға сиясәт бәлгиләшкә қарап тәрәққи қилип, бурунқи бир гәвдиликтин айримилиққа қарап йүзләнгән болуп, һәтта демократик инқилаб ғәлибә қилған украинийә, грузийә вә қирғизистан бирлишип, өз алдиға айрим бир район характерлиқ хәлқаралиқ тәшкилат қурушқа қарап йүзләнгән һәмдә мустәқил дөләтләр тәшкилатини ислаһ қилишни, бу районда демократийини илгири сүрүшни оттуриға қоймақта.

Русийә бу тәшкилаттин пайдилинип, оз тәсирини тиклимәкчи

musteqil-doletelr-hemdostli.jpg
Мустәқил дөләтләр һәмдостлуқи бәлгиси. Image courtesy: Wikipedia

Анализчилар русийиниң өз җуғрапийиви сиясий мәнпәәтлирини капаләткә игә қилиш үчүн мустәқил дөләтләр һәмдостлуқидин пайдилиниш һәрикити башлиғанлиқи һәтта буниң тәркибидә коллектип бихәтәрлик келишими тәшкилати дәп аталған һәрбий –сиясий гуруһни бәрпа қилип, алди билән оттура асия районида өз күчини тикләш үчүн һәрбий базиларни қуруватқанлиқини илгири сүрүшмәктә.

Өзбекистанлиқ анализчи камалиддин раббимопниң қаришичә, гәрчә русийә мустәқил дөләтләр тәшкилатидин пайдилинип, пүтүн сабиқ совет иттипақидәк бир шәкилдики системини бәрпа қилишқа интилсиму, лекин униң ички мәсилилири толиму еғирдур. Униң һәтта буниңға һеч имканийәтлириму йоқтур.

Хәвәрләрдин қариған, русийә армийиси баш қоманданлиқ шитабиниң башлиқи балуйевский 2007-йили русийә тәвәсидә мустәқил дөләтләр һәм достлуқиниң рамкиси астидики колләктип бихәтәрлик келишими тәшкилатиниң һәрбий маневирни өткүзидиғанлиқини елан қилған болуп, һазир җиддий тәйярлиқлар елип берилмақта. Русийә өз тәсирини тикләштә йәнила һәрбий җәһәттики қудритигә таянмақта.

Учурлардин қариғанда, йәнә русийә билән бел русийә иттипақдаш дөләт болуш мәсилиси һәққидиму узундин буян музакирә елип барған болсиму, украинийә өзини русийидин қачурған иди. Лекин бу қетим президент виктор юшенко мәзкур йиғинға биваситә қатнашқан.

Оттура асия дөләтлири рәһбәрлиридин нурсултан назарбайев, қирғизистан рәһбири қурманбек бақийев, таҗикистан рәһбири емам әли рахманопла мустәқил дөләтләр һәмдостлуқини ислаһ қилип, уни сақлап қелиш тәшәббуслирини оттуриға қоюш билән русийә рәһбири билән пикир ортақлиқи һасил қилған. (Үмидвар)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.