Шветсийидә зиярәттә боливатқан наоко ханим билән уйғур мәсилиси һәққидә сөһбәт

• Ихтияри мухбиримиз ялқунниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

японийидә уйғур мәсилисигә қизиқиватқан вә японийә ахбаратлирида уйғурлар тоғрулуқ мақалиларни йезип илан қиливатқан профессор наоко ханим алдинқи қетим америка, германийә, түркийә, өзбекистан вә қирғизстанларға берип бир қисим уйғур сиясийонлири вә паалийәтчилири билән көрүшүп сөһбәт өткүзгән болса бу қетим шимали явропадики уйғурларни нишан қилип 27-август күни шветсийигә йитип кәлди.

Гәрчә наоко ханим зияритимни хошаллиқ билән қобул қилған болсиму, бир қисим суалларға җавап беришни лайиқ көрмиди. У шветсийидики уйғурлар билән учрашқанлиқиға мәмнунийитини ипадилиди. Биз наоко ханим билән уйғурлар һәққидә сөһбәт өткүздуқ

Сиз бир японлуқ болуш супитиңиз билән уйғур хәлқидин нимиләрни күтисиз?

Алди билән барлиқ уйғурларда өзигә ишиниш болуш керәк, шуниң билән биргә тәшвиқатни җанландуруш керәк. Ташқи дуняда болуватқан әһвалларни вәтән ичидики уйғурларға имкан бар көпрәк билдүрүш керәк. Миниң бундақ дейишимдики сәвәп уйғурлар һазир бәк бичарә һаләттә. Улар һәтта өзлириниң қандақ адәмләр икәнлики һәққидиму ойлиниш елип бармиған. Шуңа уларға тәшвиқатни көпрәк елип берип өзини вә өзиниң һоқуқини тонуштуруш керәк.

Сиз дуня уйғур қурултийини вә уларниң бир қисим рәһбәрлирини зиярәт қидиңиз, уйғур тәшкилатлири сизгә қандақ тәсират бәрди?

Мән өзәм игилигән әһваллардин қариғанда гәрчә тәшкилатларни бир-биригә селиштурғили болмисуму уйғур тәшкилатлириниң наһайти демократик икәнликини һес қилдим. Уларда шәхскә чоқуништин һәрким өз пикирини әркин баян қилайлайдиған шараит көпрәк икән. Бирақ һессиятқа тайнип иш қилиш әһваллириға сәл қарашқиму болмиғудәк. Бу кейинки келишмәсликниң вә итипақсизлиқниң негизи болуп қелиши мумкин. Әлвәттә һазир бир-икки уйғур яки бир-икки уйғур тәшкилатлири билән мәсилини һәл қилип кәткили болмайду. Көпрәк иттипақлишиш, көпрәк күч чиқириш һәммидин муһим.

Сиз һазирғичә японийидә илан қилған уйғурлар тоғрисидики мақалилириңизниң япон хәлқи арисидики тәсири қандақ болди?

Миниң уйғурлар һәққидики мақалирим илан қилғандин кийин сиясәтчиләрниң вә һөкүмәт хадимлириниң қизиқиши зор болди, бирақ пуқраларниң арисида қандақ болғанлиқини билмәймән. Чүнки япон пуқралириниң арисида шәрқи түркистан мәсилиси анчә тонушлуқ әмәс, гәрчә бир қисим тәшвиқатлар бар дегән тәқдирдиму йәнила йетәрлик болмиғанлиқтин шәрқи түркистан мәсилисини чүшиниши йитәрсиз. Шәрқи түркистан мәсилиси ғәрб дунясида бир қәдәр тонушлуқ, униң үстигә тәшвиқатиңларниң асаси салмиқи инглизчә. Уйғур мәсилиси шәрқи вә җәнуби асияда наһайти аҗиз. Мән бурунму дегән, силәр немишқа тәшвиқатиңларни бу районларда кеңәйтмәйсиләр. Бу районларда япончә, тайландчә яки башқа йәрлик тилларда тәшвиқат елип беришиңларниң һаҗити йоқ, пәқәт хәнзу тилида елип барсаңлар болидиғу, бу районларда хәнзу тилини чүшинидиғанлар көп, униң үстигә силәр мунасивәттә болидиғанлар хәнзуларғу. Силәр немишқа хәнзу тилида тәшвиқат елип бармайсиләр, мән силәрниң бу ишиңларни пәқәт чүшәнмидим. Силәр чоқум хәнзу пуқралириниңму қоллишини вә чүшинишини қолға кәлтүрүшиңлар керәк. Мәсилән японийини алсам японийидә хитай мәсилисигә, тибәт мәсилисигә көңүл бөлидиған вә ярдәм беридиған кишиләр, тәшкилатлар көп, әгәр тәшвиқатиңлар яхши болса силәргиму ярдәмдә болидиғанларниң болуши тәбий. Миниң силәргә тәкитләйдиғиним йәнила хәнзу тилидики тәшвиқатни чиң тутушиңлар керәк.