Nursultan nazarbayéf prézidéntliqqa qesem berdi

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf 11-yanwar astanada ötküzülgen prézidéntliqqa qayta olturush qesem bérish murasimida qazaqistanning dölet bayriqini söymekte. AFP

1-Ayning 11- küni qazaqistanning paytexti astana shehiride nursultan nazarbayéfning prézidéntliq wezipisini resmi tapshuriwélish qesemyad murasimi ötküzüldi.

Yene yette yilliq möhlet bilen mezkur ottura asiyadiki eng chong döletning prézidéntliqini qayta zimmisige alghan nursultan ebish oghli nazarbayéf qesem bérip, özining buningdin kéyinki wezipe atqurush jeryanida qazaqistanni téximu güllendüridighanliqi we xelqning démokratik hoquqlirigha kapaletlik qilidighanliqini bildürdi. Qesem bérish murasimigha qatnashqan 70 nechche döletning wekilliri qatarida xitay mu'awin re'isi zéng chingxongmu bar bolup, u nazarbayéf qatarliq qazaqistan rehberliri bilen mexsus söhbetler ötküzdi.

Nazarbayéf eng uzun wezipe atquridighan prézidént bolushi mumkin

15 Yildin buyan qazaqistanni bashquruwatqan nursultan nazarbayéf ötken yili 12-aydiki prézidént saylimida 90% awaz bilen reqiplirini yéngip, yene yette yilliq möhlet bilen qazaqistan prézidénti bolup saylan'ghan idi. Gerche bu saylam xelq'araliq közetküchiler we qazaqistandiki öktichiler teripidin démokratik saylam ölchemlirige layiq bolmighanliqi bilen tenqidlen'gen bolsimu, emma nursultan nazarbayéf beribir 11-yanwar küni paytext astanadiki " aq ordida" heywetlik qesemyad murasimi ötküzüp, resmi wezipe tapshuruwaldi.

Qazaqistan metbu'atlirining uchurliridin qarighanda, yéqinqi qisqighina waqit ichide qazaqistanni dunyadiki 50 bay döletning birige aylandurushqa wede qilghan nazarbayéfning wezipe tapshuriwélish murasimigha 70 nechche döletning wekilliri ishtirak qilghan. Elwette, nazarabayéfning teklipige bina'en rusiyining sabiq prézidénti boris yélitsin we hazirqi prézidénti wladimir putin , ukra'iniye prézidénti wiktor yushénko, gruziye prézidénti sakashiwéli hem afghanistan prézidénti xemit karzay shuningdek qirghizistan qatarliq bashqa shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning bashliqliri ishtirak qilghan. Shuning bilen nursultan nazarbayéfning prézidéntliq möhliti 22 yilgha sozulup, dunyadiki eng uzun wezipe aqturghan prézidéntlarning birige aylinishi mumkin iken.

Murasimgha xu jintaw qatnashmighan

Gerche, nazarbayéfning murasimigha shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning dölet bashliqlirining hemmisi ishtirak qilghan bolsimu, emma xitay re'isi xu jintaw qatnashmay, uning ornigha mu'awin dölet re'isi zéng chingxong ewetilgen. Shinxu'a agéntliqining uchuridin qarighanda, zéng chingxong nursultan nazarbayéf bilen körüshüp, uninggha xu jintawning tebrikini yetküzgen shuningdek qazaqistanning teywen, tibet we "üch xil küchler"ge zerbe bérish mesiliside xitayni qollighanliqigha rehmet éytqan hemde ikki döletning her qandaq weziyet shara'itida yenila semimiy dost we yaxshi qoshna hem yéqin istratégiyilik shérik bolidighanliqini bildürgen.

Qazaqistandiki Uyghur siyasiyoni qehriman ghojemberdi ependi zéng chingxongning bu sepiri heqqide baha bérip qazaqistanning musteqil dölet bolushigha qarimay, musteqil tashqi siyasitining yoqliqi, uning yenila xitay we rusiyining aghzigha qarap, ular bilen bolghan hemkarliqtin ayrilalmaydighanliqini, shu wejidin nazarbayéfning buningdin kéyinki möhliti jeryanidimu özining qélipliship qalghan siyasitini dawamlashturidighanliqini körsetti.

Xitay-qazaqistan birleshme bayanati

Zéng chingxong bilen nursultan nazarbayéfning söhbitidin kéyin, xitay bilen qazaqistan hökümetlirining birleshme bayanati élan qilindi. Shinxu'a agéntliqining uchuridiki melumattin qarighanda, mezkur 14 maddidin terkip tapqan birleshme bayanatta ikki döletning siyaset, soda-iqtisad, énérgiye, medeniyet we bashqa sahelerdiki hemkarliqlirining netijilirige yuqiri baha bérilish bilen birge yene ikki dölet arisida 2002-yili tüzülgen" xitay bilen qazaqistanning térrorchiliq, bölgünchilik we diniy esebiylikke ortaq qarshi turush hemkarliq kélishimi"ge bina'en, xitay bilen qazaqistanning edliye we bixeterlik orunlirining hemkarliship, shangxey hemkarliq teshkilati ramkisi astida "üch xil küchlerge" ortaq zerbe bérish qayta tekitlen'gen shuningdek yene qazaqistanning xitay xelq jumhuriyitining xitaydiki birdin bir qanunluq hökümet , teywenning xitayning ayrilmas bir qisimi ikenliki hemde qazaqistanning teywen musteqilliqige qarshi turushtek pirinsipta ching turidighanliqi belgilen'gen.

Bu yerde körsitidighan nuqta shuki, xitay tekitlewatqan atalmish "üch xil küch" asasliqi Uyghurlarning démokratik we musteqilliq herikitige qaritilghan bolup, qehriman ghojemberdining éytishiche, qazaqistan 1990-yillarning axirliridin bashlap, xitay bilen hemkarliship, Uyghurlarning musteqilliq heriketlirige zerbe bérip kelmekte. Démek, bu qétim nazarbayéf qayta hakimiyetni tapshuruwalghandin kéyin, qazaqistanning xitay bilen bolghan Uyghur mesilisini öz ichige alghan hemkarliqliri özgermeydu.

Xitay qosh ölchem qollandi

Közetküchilerning éytishiche, xitay hökümiti ötken yili démokratik inqilabtin kéyin esqer aqayéfni aghdurup hakimiyetni qolgha alghan qirghizistan prézidénti qurmanbék baqiyéfning prézidéntliq wezipisini tapshuriwélish qesemyad murasimigha qatnashturush üchün yuqiri derijilik wekil ewetmigen bolup, emma nazarbayéfning wezipe tapshuriwélishini resmi qollighan. Emma, bu qétim zéng chingxong murasimgha kelgen qirghizistan prézidénti qurmanbék baqiyéf bilen ayrim körüshüp, xitayning qirghizistan bilen her tereplimilik hemkarliqlarni xalaydighanliqini izhar qilghan. Shinxu'a agéntliqining uchuridin qarighanda, zéng chingxong qirghizistanni xitay bilen birliship," üch xil küchler"ge ortaq zerbe bérishke dewet qilghan.

Bushmu tebrikname ewetti

Nursultan nazarbayéfning qesemyad murasimigha biwasite qatnashmighan amérika prézidénti jorji bush uning namigha mexsus tebrikname ewetken bolup, " bügünki qazaqistan " agéntliqining melumatidin qarighanda, jorji bush özi we amérika xelqi namidin nazarbayéfning qaytidin qazaqistan prézidéntliqigha saylan'ghanliqini tebrikleydighanliqini bildürüsh bilen birge amérika qoshma shitatliri we qazaqistanning ottura asiyadiki démokratiyining küchiyishi hem rayonning güllinishi üchün zimmisige alghan mejburiyetlirini ada qilishni kütidighanliqini tekitligen. Elwette, shuni qisturush kérekki, amérika izchil halda rayonning démokratik tereqqiyatigha köngül bölmekte, emma, xitay , rusiye qatarliq döletler bolsa, özbékistan, qazaqistan qatarliq ottura asiya döletlirining démokratik hoquq we insan hoquqi mesililirini yaxshilash heqqide héchqandaq ipade bildürmigen. Shunglashqa, qirghizistan démokratik öktichi rehbiri ramizan dirildayéf xitay bilen rusiyining bashlamchiliqidiki shangxey hemkarliq teshkilatini " insan hoquqini buzghuchilar kulubi" dep atighan idi. (Ümidwar)