Xitay we Uyghur élide, ziyalilar heddidin artuq xizmet qilghanliqtin ömri qisqarmaqta

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitay ijtima'iy penler akadémiyisi yéqinda xitaydiki ziyaliylar mesilisi heqqide mexsus kök tashliq kitab élan qildi. Mezkur "2006 ‏- yilliq kök tashliq kitab" da, hazir xitaydiki ziyaliylarning az dégende 70% i heddidin tashqiri charchash we türlük rohiy bésimlar tüpeylidin 50 yashlar etrapidila hayatidin ayriliwatqanliqi ashkarilan'ghan.

Charchap tügüshiwatqan ewlad

Béyjingda chiqidighan "qanun géziti‏" de élan qilin'ghan melumatta körsitilishiche, hazir xitaydiki iqtidarliq kishiler sani téz sür'ette kémeygen bolup, bu 2005 ‏- yilining özidila xitay iqtisadigha 900 milyard yü'enlik zor ziyan élip kelgen. Mezkur melumatta yene, "2006 ‏- yilliq kök tashliq kitabta tekitlen'gen yeni yéshi 53 ‏- 54 yashlar etirapidiki 70% ni igiligen ziyaliylarning heddidin tashqiri charchap ketkenliktin ölüp kétiwatqanliqi alahide tekitlen'gen bolup "eger ziyaliylar yenila öz salametlikige diqqet qilmaydiken, undaqta uzun ötmey bularning arisidiki 3 tin 2 qismi yürek we ménge qan- tomur késilige, 10 din bir qismi ösme késelliklirige we shundaqla 5 tin 1 qismi tamaka chékishtin kélip chiqqan öpke késili qatarliqlargha giriptar bolup ölidu " dep körsitilgen.

Shangxey penler akadémiyisimu yéqinda xitaydiki ziyaliylarning salametlik mesilisi heqqide mexsus tekshürüsh élip barghan. Mezkur tekshürüshtin melum bolushiche, bundin 10 yil ilgiri xitaydiki ziyaliylarning otturiche ömri 58 we 59 etrapida iken, lékin hazir bolsa 53 we 54 yashqa chüshüp qalghan. Mezkur melumatta yene "ziyaliylarning ottura yashqa bara - barmay hayatidin ayrilidighan bu xil ehwal ichkiri ölkilerdiki chong sheherlerde bir qeder éghir" dep körsitilgen.

Béyjing uniwérsitétining proféssori xu shinduw ependi xitay jem'iyitining hazirqi weziyitini analiz qilip, "bügünki künde ziyaliylarning ömrining bundaq qisqirap kétishi jem'iyetning zor derijide özgiriwatqanliqi bilen munasiwetlik, hazirqi zaman ziyalilirining xizmet bésimi ilgiriki herqandaq dewridikidin éghir, ular rohi jehettimu tesewwur qilghusiz bésimlargha duch kelmekte. Shunga rohiy bésimning küchiyishi bilen, birer késelge giriptar bolup qalsa, yaman xaraktérliq késelge aylinip qutquzup qélishmu teske toxtaydu. Menche biz bu ewlad ziyaliylirini 'charchap tügüshiwatqan ewlad' dések hergiz xatalashmaymiz. " Dep bildürdi :

Köp xil bésim Uyghur ziyaliylirigha téximu bésim bolmaqta

Radi'omizning heqsiz léniyisige kéliwatqan téléfonlardin melum bolushiche, hazir Uyghur élidiki herqaysi mekteplerde ishlewatqan Uyghur ziyaliyliri mezkur rayonda mewjut bolup turiwatqan milliy türlük bésimlar tüpeylidin, rohi jehettin zor zerbilerge duch kelgen. Bolupmu aliy mekteplerde, HSK namliq xitay til ötkilidin ötüsh imtihani oqutquchilargha bir taghdek bésim bolup, köpligen ottura yashliq oqutquchilar bu xil bésimgha berdashliq bérelmigüdek haletke yetken.

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan ismini melum qilishni xalimighan bir uniwérsitét oqutquchisining bildürüshiche, yéqinda shinjang uniwérsitétining tarix fakultétida, dunya tarixi derisini ötidighan memtimin isimliq bir ottura yashliq oqutquchi Uyghur oqutquchilargha imtihan su'allirini xitay tilida chiqirishqa qarshi turghanliqtin, fakultét yighinida bashliqlar teripidin qattiq tenqidke uchrighan. Zerbige berdashliq bérelmigen bu oqutquchi rohiy jehettin qattiq azablinip, shu künining özidila méngisige qan chüshüp ikki kün ichide hayatidin ayrilghan.

Ismini melum qilishni xalimighan bu oqutquchi söhbet jeryanida yene mezkur mekteptiki Uyghur oqutquchilarning rohi halitining kündin -kün'ge töwenlep kétiwatqanliqini tekitlep, bundaq bolushi ularning öz tilida ders ötüsh hoquqining pütünley men'i qilin'ghanliqidin we shundaqla xitay til ötkilidin ötelmeywatqanliqidin dep bildürdi. Nyu-yorukta turushluq méditsina tetqiqatchisi muhemmet imin ependi Uyghur élidiki ziyaliylarning rohi jehette duch kéliwatqan zor bésimlirini tekitlesh bilen bir waqitta, bu xil ehwalda ménge qan tomur késelliki we yürek qan tomur késilige giriptar bolidighanlqini otturigha qoydi.

Méditsina tetqiqatchisi muhemmet imin ependi sözide yene hazirqi zaman ottura yashliq ziyaliliri özlirini rohi jehettin tengsheshni öginishi kéreklikini teshebbus qildi. (Méhriban)