Amérika dölet mejliside ottura asiya témisida ispat bérish yighini échildi


2006.07.26

Ottura asiyaning énérgiye we bixeterliki asasi téma qilin'ghan amérika dölet mejlisidiki ispat bérish yighinida amérika tashqi ishlar ministirlikining mu'awin yardemchi ministiri stiwén mann, sabiq sowét ittipaqi jumhuriyetliri we xitay bilen rusiyini öz ichige alghan rayon xaraktérlik guruhning herikiti, gerche bezide amérikining rayondiki menpe'etige xiris qilsimu, lékin amérika ulardin ziyade endishe qilip ketmesliki kérek, dep eskertti. Stiwén manning tekitlishiche, gerche bu döletler shangxey hemkarliq teshkilatining ezasi bolsimu, lékin NATO we yawropa bixeterlik - hemkarliq teshkilati qatarliq organlar néfit énérgiyisige bay bu döletlerning gherb bilen dostane munasiwitini saqlap qélishigha türtke bolmaqta.

Rusiye bilen xitayning amérikini ottura asiyada yitim qaldurush niyiti bar

Rusiye bilen xitayning amérikini ottura asiyada siyasi, herbiy we iqtisadi jehettin yitim qaldurush niyiti bar.

Seyshenbe küni dölet mejlisining réybon xizmet binasida chaqirilghan bu yighinni awam palata ezasi iléna ros- liténen xanim yétekchilikidiki xelq'ara munasiwetler töwen komitéti uyushturghan.

Shangxey hemkarliq teshkilatidiki qazaqistan, qirghizistan, tajikistan, özbékistan, jonggo we rusiye qatarliq döletler bu yil 6 - ayda chaqirilghan shangxey bashliqlar yighinigha iran prézidénti maxmud exmedinejadni teklip qildi we amérika bu yighin'gha térrorizmni qollaydighan bir dölet rehbirining teklip qilin'ghanliqini "qollimaymiz," dep bayanat élan qilghan.

Yighinning échilish murasimidiki nutiqida awam palata ezasi iléna ros- létinen, guwachilardin amérikining rayondiki énérgiye menpe'eti, bolupmu "amérikining stratégiyilik obyékti we éhtiyaji" gha alaqidar yétekchi prinsipini soridi. U, shangxey hemkarliq teshkilatining ötken ayda chaqirilghan bashliqlar yighini üstide toxtilip, bu shuni ispatlayduki "rusiye bilen xitayning amérikini ottura asiyada siyasi, herbiy we iqtisadi jehettin yitim qaldurush niyiti bar," deydu.

Lyu shawju: jonggo amérikining énérgiye sahesidiki menpe'etige riqabetchi bolup qélishtin ihtiyat qilmaqta

Lékin amérikidiki jonggo stratégiye tetqiqat ornining mutexessisi lyu shyawjuning radi'omizgha eskertishiche, jonggo bilen amérika énérgiye mesiliside hem hemkarlashmaqta hem öz ara tirkeshmekte.

Lyu shawju, "jonggoning énérgiye éhtiyaji yildin yilgha köpiyip, dunya boyiche 2 - chong néfit import qilidighan dölet bolup qaldi. Bu amérikining yer shari néfit teqsimatigha bésim shekillendürsimu, lékin hazirghiche her ikki terep hemkarliqni asas qilip kétiwatidu. Jonggo amérikining énérgiye sahesidiki menpe'etige riqabetchi bolup qélishtin ihtiyat qilmaqta," deydu.

Seyshenbe künki ispat bérish yighinida shangxeydiki bashliqlar yighin'gha iran prézidénti exmedinejadning közetküchi süpitide qatnashqanliqini tekitligen stiwén mann, bu yilqi bashliqlar yighini prézidént exmedinejadning tirishchanliqigha qarimay, amérikining rayondiki herbiy baziliri mesiliside 2005 - yildiki bashliqlar yighinigha qarighanda "nisbeten ijadi ipadige yéqinlishidighan pozitsiyide boldi," dep körsetti.

Shangxey hemkarliq teshkilatining 2005 - yili astanida chaqirilghan bashliqlar yighini amérikidin qirghizistan we özbékistandiki bazilirini élip chiqip kétishni telep qilghan. Qirghizistan ötken hepte bayanat élan qilip, manas hawa armiye bazisidiki amérika qisimlirini élip chiqip kétish toghrisida amérikigha tapshurghan oltumatumni qayturuwalghanliqini we amérikining afghanistanda élip bériwatqan herbiy herikitini qollaydighanliqini jakalidi.

Eger xitay amérikining istratégiyilik menpe'eti bilen toqunushup qalsa, amérika xitaygha qarshi turush yolini talliwélishi mumkin

Jonggoning iran we afriqidiki sudan qatarliq mesililerge tutidighan pozitsiyisi muhim ehmiyetke ige. Eger jonggo bu mesililerde amérikining istratégiyilik menpe'eti bilen toqunushup qalsa, u halda amérika junggogha qarshi turush yolini talliwélishi mumkin.

Birleshme axbarat agéntliqining ashkarilishiche, qirghizistan ikki terep hasil qilghan kélishim boyiche amérika qirghizistan'gha 150 milyon dollar yardem bérishni we buning 20 milyonini manas hawa armiye bazisining ijare heqqi üchün töleshke maqul bolghandin kéyin oltumatumni qayturuwalghan. Buningdin burun amérika, manas hawa armiye bazisining yilliq ijare heqqi üchün qirghizlargha yilda 2 yérim milyon dollar öteytti.

Stiwén mann we yighinda ispat bergen guwachilarning eskertishiche, ottura asiya zor néfit we teb'iy gaz bayliqigha ige bolsimu, lékin sowét ittipaqi dewride we uningdin kéyinki yillardiki mewjut eng zor tosalghu néfit toshuydighan turuba we transport eslihelirining yéterlik emesliki bolup, 2001 - yili shimali kaspiy déngizidin qara déngizghiche tutushidighan 1000 kilométir uzunluqtiki néfit turubisi yasalghandin kéyin weziyette özgirish bolghan.

Yighinda guwachilar, ezarbeyjanning baku shehiridin türkiyining jeyhan portighiche tutushidighan we yéqinda échilghan bu turuba yolini bu jehettiki yene bir zor qedem, dep qaridi. Lyu shyawjuning qarishiche, jonggo bilen amérika xéli waqitlarghiche bir- biri bilen ashkare düshmenleshmesliki mumkin. Lékin u, "jonggoning iran we afriqidiki sudan qatarliq mesililerge tutidighan pozitsiyisi muhim ehmiyetke ige. Eger jonggo bu mesililerde amérikining istratégiyilik menpe'eti bilen toqunushup qalsa, u halda amérika junggogha qarshi turush yolini talliwélishi mumkin," deydu.

Ottura asiyagha sel qariduq

Ispat bérish yighinida stiwén mann amérikining ottura asiya siyasitini chüshendürüp, "bizning ottura asiyadiki 5 dölet bilen bolghan munasiwitimiz bixeterlik, néfit - teb'iy gaz sana'étini öz ichige alghan iqtisadi islahat we tereqqiyat, démokratik islahattin ibaret 3 nuqtigha tayan'ghan," deydu. Stiwén manning eskertishiche, "qazaqistanning bixeterlik we iqtisadi islahat jehettiki ipadisi sabiq sowét ittipaqi boyiche eng awan'gard dölet bolsimu, lékin démokratik islahat pilanini ilgiri sürüshke toghra kélidiken."

Yighinda démokratik awam palata ezasi geréy ékirmen, démokratiye musapisi ottura asiyada üzülüp qalghanliqini we buninggha bush hökümiti jawapkar, dep eyiblidi. Uning eskertishiche, amérikining " iraqtiki biteleyliki" bush hökümitining nérwisini chéchiwetkenliktin ottura asiyagha diqqitini buralmighan. U, "amérika ottura sherqni démokratiyileshtürüsh shu'ari towlawatqanda biz ottura asiyani közitish we köngül bölüshke sel qarighanmiz," deydu.(Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.