Хитайда һазир қанунсиз қорал-ярақ, оқ -дора ямрап кәткән

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Хәлқара кәчүрүм тәшкилати 6 ‏- айниң 12 ‏- күни хитайниң қорал-ярақ икиспорти һәққидә елан қилған доклатида, хитайни берма, нипал, содан вә бәзи африқа дөләтлиригә көп миқдарда қорал-ярақ икиспорт қилип, шу җайларда район характерлиқ җиддийлик вә инсанпәрвәрлик җәһәттә балайи - апәт пәйда қиливатиду дәп әйиблиди. 'Хитайға нәзәр ' дегән интернет гезитидиму, хитайдин юқарқи җайларға икиспорт қилған қорал түрлири вә униң билән террорчи тәшкилатлар вә башқа муқимсизлиқ пәйда қилғучи күчләрниң қораллиниш әһвали һәққидә рәсимлик хәвәр елан қилинди.

Қанунсиз қорал-ярақ, оқ -дора пүтүн җәмийәткә тәһдит болмақта

Б б с ниң хәвәр қилишичә, хитай җамаәт хәвпсизлик миниситирлиқиниң баянатчиси ву хепиң 6 ‏- айниң 13 ‏- күни "һазир хитайда қанунсиз қорал-ярақ вә оқ -дора ямрап кәтти. Һазир партлитиш, партлатқуч дориларни оғрилаш, қанунсиз қорал -ярақ, оқ -дориларни елип-сетиш вә қоллиниш қатарлиқ һәрикәтләр пүтүн җәмийәткә тәһдит болмақта. Шу сәвәбтин, буниңдин кейинки 4 ай ичидә қаттиқ зәрбә бериш һәрикити елип берилиду" дегән.

Хитай җамаәт хәвпсизлик министирлиқи аманлиқни қоғдаш идарисиниң муавин башлиқи шү хуниң баян қилишичә, һазир йәр асти қорал-ярақ, оқ-дора ишләпчиқарғучи карханиларниң мәһсулат сүпити барғансири юқири өрлимәктә. Һәтта бәзи қанунлуқ завутларму җәмийәттә барғансери өрләватқан қорал-яраққа болған еһтияҗ вә униңдин келидиған чоң мәнпәәтни көзләп, қанунсиз қорал -ярақ, оқ- дора әткәсчилирини юқирий сүпәтлик сәплимиләр билән тәминләватиду.

Радио истансимиз мухбири шен хуаниң хәвәр қилишичә, хитай җамаәт хәвпсизлик миниситирлиқи хадимлири 'партлатқуч , милтиқ, оқ вә яки башқа чәклинидиған өткүр кәскүчләрниң қанунсиз ишләпчиқирилиши түпәйлидин, һазир хитайниң мәлум районлирида җинайәт садир қилиш нисбити юқирий өрләп, буниң билән пүтүн җәмийәт аманлиқиға тәсир йәткән. Шу сәвәбтин 6 ‏- айдин башлап 4 айғичә қаттиқ зәрбә бериш һәркити елип берилиду' дәп җакарлиған.

Хитайда қанунсиз партлатқуч яки қорал-ярақ сетивелишму интайин асан

Хәвәрдә ейтилишичә, өткән 18 ай ичидә қанунсиз партлатқучлар пәйда қилған һадисиләрдә 161 адәм өлгән. Бу җәһәттики әһваллардин көп хәвәрдар болған 'хәлқ гезити' мухбири мав лей әпәндиниң сөзләп беришичә, һазир хитайда қанунсиз партлатқуч яки қорал-ярақ, оқ -дора дегәнләр худди велиспиттәк көп учрайду. Бундақ нәрсиләрни сетивелишму интайин асан, баһасиму наһайити әрзан. Партлатқучни хебей, хенән йезилирида кишиләр өйлиридила ясивалиду. Таш чеқиш, йол ясаш дегәндәк ишларниң һәммисигә партлатқуч ишлитиду. Униң хам материяллирини наһайити асан тапидикән, кишиләр адәттә хемийә оғут, кир ююш парашуки вә яки башқа бирхил көп учрайдиған парашукларни қазанда қоруп ясивалидикән.

Хәвәрдә баян қилинишичә, хитай өзи капсол ишләпчиқиридиған чоң дөләт. Хитайда һәр йили 3 милярд тин артуқ капсол ишләпчиқирилиду. Уни башқуруш түзүми наһайити чиң. Һәммә капсолниң нумури бар. Әмма мав лей әпәндиниң ейтишичә, партлаш йүз бәргәндин кейин капсол өзи партлап түгәйдиған болғачқа, гәрчә бәзидә униң кичик парчилири тепилса, униң нәдә ишләнгәнликини билгили болсиму, әмма бир йүрүш нумурини биливелиш қийин .

Хәвәрдә баян қилинишичә, хитайда бу қетим қозғитилған 'қаттиқ зәрбә бериш' һәрикити арқилиқ йәрлик қорал-ярақларни йиғивелиш мәқсәт қилинған. Мав лей әпәндиниң ейтишичә, әмәлийәттиму һазир җәмийәттә излисла тепилидиғанниң 90% тин көпрәки йәрлик милтиқ яки йәрлик партлатқуч, униң заманивийлири көп әмәс. Йәрлик қорал -ярақларни кишиләр үзлири ясивалған, атса етилиду, оқи йираққа бармайду, әмма адәмни зәхмиләндүрәләйду. Заманивийрақлирини кишиләр завуттин чиққан сәплимиләр билән қораштуривалған. Һазир җәмийәттә бундақ қанунсиз қорал-ярақ, оқ -дора яки чәкләнгән өткүр кәскүчләр наһайити көп, уни башқуримән десә, 4 айда әмәс, 4 йилдиму башқуруп болғили болмаслиқи мумкин.

Бейҗиңда җинайи ишлар делолири буйичә адвокатлиқ қиливатқан җаң шиншуйниң ейтишичә, пәқәт җәмийәттә әқилгә мувапиқ, илмий иҗтимаи түзүм, муқим қанун көз қаришиниң болуши, әдли- адаләтниң ишқа ешишила җинайәт садир қилиш нисбитини азайтиши мумкин. (Вәли)