Mutexessisler: xitay kompartiyisi xewpni danaliq bilen bir terep qilalmaydu

• Muxbirimiz arzuning bu heqtiki melumati
• Download story audio

1989-Yili 30 mayda kishiler tyen'enmén meydanidiki "erkinlik ilahi" aldida. Tyenenmin weqesi yüz bergende, amérikining xitaydiki elchixanisi xitay dölet mudapi'e ministirliqigha téléfon qilip, zadi néme boliwatqanliqi sorimaqchi bolghanda héchkim ularning téléfonini almighan.

Amérikidiki dangliq tetqiqat orunliridin bolghan amérika karxana tetqiqat merkizi, döletlik istratégiye tetqiqat merkizi we miras fondi jem'iyiti birlikte ötken ayning axiri pensilwiyniya shtatida, xitay we xitay azadliq armiyisi heqqide muhakime yighini uyushturghan. Yighinda bu sahede tetqiqat élip bériwatqan 50 tin artuq mutexessis öz tetqiqatlirini otturigha qoyghan idi.

Yighinda élan qilin'ghan maqaliler toplinip, emdila kitab qilip tüzüp chiqildi. Bu kitabning ismi " jiddiy weziyet astidiki xitay dölet bixeterlik qararliri" bolup, uni miras fondi jem'iyitining tetqiqatchisi leriy wortzil we amérika istratégiye tetqiqat merkizining dölet bixeterlik ishliri proféssori andiro sikubél birlikte tüzgen.

Ötken jüme küni kitabni élan qilish munasiwiti bilen miras fondi jem'iyitide ötküzülgen yighinda, kitabni tüzgüchilerning biri lerriy wortzil, kitabtiki muhakime maqalilirining tyen'enmin weqesi, sars késli, üch qétimliq iraq urushi, xitayning yuguslawiyidiki elchixanisining partlash weqesi, amérika- xitay ayropilanlirining soqulush hadisisi qatarliq jiddiy ehwallar astidiki xitayning bixeterlik qararlirini chiqirish jeryanini öz ichige alidighanliqini bildürdi.

Xitayning inkasidiki passipliq

Lerriy wiritzilning qarishiche, xitayda her qétim mana mushuninggha oxshash chong weqeler yüz bergende, xitay kompartiyisining ichide pikir ixtilabi bolup, ular weqege waqtida inkas qayturalmaydu. Da'im palech haletni shekillendürüp, xewplik weziyetlerni keltürüp chiqiridu. U bu heqte mundaq deydu:

"Hélimu isimde, tyen'enmin weqesi yüz bergende, amérikining xitaydiki elchixanisi xitay dölet mudapi'e ministirliqigha téléfon qilip, zadi néme boliwatqanliqi, amérika terepning bir qisim amérikliqlarni dölitige qayturushni oylishiwatqanliqini éytmaqchi bolghinida, héchkim ularning téléfonini almighan. 2001 - Yili amérikining charlighuchi ayropilani xitayning köreshchi ayropilani bilen soqulghanda, hemde amérika uqushmasliqtin xitayning yuguslawiyidiki elchixanisini partlatqanda, xitay, amérikining téléfonini almighan. Xitayning bu xil palech qilmishi, xewp we muqimzhliqni élip kélidu".

Oxshashliq we perq

Siyasiy muqimliqni qoghliship, uchurlarni kontrol qilish, xitay kompartiyisi üchün intayin muhim. Shunga xitay kompartiyisining her derije wekilliri mesilini hel qilidighan halqiliq uchurlarni tashqi dunyadin yoshurup, uni burmilap, inkar qilipla qalmastin, öz ichidimu oxshashla shundaq qilidu

Lerriy wiritzilning körsitishiche, xitay kompartiyisining tuyuqsiz yüz bergen xewplerni bir terep qilish usuli hazirghiche bir mesile iken. Shunga u xitayning xewplerni danaliq bir terep qilalaydighanliqigha ümid baghlimaydiken.

Uning bildürüshiche, hökümetning qarar chiqirishta qiyin weziyetke düch kélishi peqet xitaydila emes, gherb elliridimu körilidiken. Emma xitay we gherb ellirining qarar chiqirish jeryani zor perqlinidiken:

"Xitayning gherb elliri bilen bolghan eng chong perqi, xelqning munazire qilish hoquqi yoqliqida, ochuq - ashkara munazire qilish pursitining yoqliqida. Amérika, girmaniye we yawrupada eger siz birer mesilige narazi bolsingiz, hökümetni tenqid qilalaysiz. Bu puqralar üchün intayin heqliq bir ish. Emma xitayda bolsa undaq emes. Kishiler bolupmu siyasiy mesililerde hökümet bilen toqunushup qalsa, xitay kompartiyisining bir terep qilish usuli, yaki sizni türmige tashlaydu, yaki siz jéningizdin ayrilisiz".

Aldinqi ish - hakimiyetni saqlap qilish

Amérika döletlik istratégiye tetqiqat merkizi dölet bixeterlik ishliri tetqiqati bilen shughulliniwatqan, kitabning yene bir tüzgüchisi proféssor andiro sikubélning bildürüshiche, hazir xitayda kishiler markisizmgha qet'iy étiqad qilmaydighan bolup, xitay kompartiye hakimiyitining qanuniy ornimu barghansiri kishilerni gumanlandurmaqta. U bundaq ehwal astida, xitay kompartiyisining ikki tereptin özining hakimiyitini térep turiwatqanliqini körsetti:

"Bir tereptin wetenperwerlikni terghip qilish, yene bir tereptin iqtisadiy tereqqiyatqa tayinish. Xitayning iqtisadi ötkenki nechche on yilning ichide shiddet bilen téz tereqqiy qildi. Xitay rehberliri bundaq iqtisadiy tereqqiyat sür'itini amalning bariche saqlap qélishqa tirishiwatidu. Intayin roshenki, iqtisadqa tayinip, puqralarning mayilliqini sétiwélish, xitay kompartiye rehberlirining hazirqi eng muhim ishi" .

Xitayning gherb elliri bilen bolghan eng chong perqi, xelqning munazire qilish hoquqi yoqliqida, ochuq - ashkara munazire qilish pursitining yoqliqida..... Kishiler bolupmu siyasiy mesililerde hökümet bilen toqunushup qalsa, xitay kompartiyisining bir terep qilish usuli, yaki sizni türmige tashlaydu, yaki siz jéningizdin ayrilisiz.

Uning qarishiche, xitay kompartiyisi mölcherligili bolidighan xewplerge inkas qayturiwatqan bolsimu, biraq uni bir terep qilishi mukemmel emes. Ünümi intayin töwen iken. Halbuki mölcherligili bolmaydighan xewplerni bir terep qilishta, xitayni iqtidarsiz déyishke bolidiken.

Siyasiy muqimliqning xitaydiki orni

Mezkur kitabqa kirgüzülgen " 2002 - 2003 yilidiki saris: xewpni idare qilish heqqidiki mulahiziler" digen maqalining aptori suzin puskamu yighinda söz qilip, saris késili 2002 - yilining axiri partlighan bolsimu, emma xitay yuqiri derijilik emeldarlirining peqet 2003 - yili 4 - ayda, xelq'ara jem'iyetning bésimi bilen késellik ehwalini iqrar qilghanliqini bildürdi. U xitay kompartiyisining hakimiyitini saqlash üchün, uchurni kontrol qilip, xelqning saghlamliqi bilen hésablashmighanliqini körsitip mundaq dédi:

"Siyasiy muqimliqni qoghliship, uchurlarni kontrol qilish, xitay kompartiyisi üchün intayin muhim. Shunga xitay kompartiyisining her derije wekilliri mesilini hel qilidighan halqiliq uchurlarni tashqi dunyadin yoshurup, uni burmilap, inkar qilipla qalmastin, öz ichidimu oxshashla shundaq qilidu".

Proféssor andiro sikobilning qarishiche, yéqinqi yillardin buyan , xitayda puqralar barghansiri erkinlik telep qiliwatqan bolup, bu ehwal dawamlishiwerse, xitay kompartiyisining xelqqe bolghan kontrolliqi ajizliship, axiri xitayda démokratiyining emelge éshishigha yol échishi mumkin iken. (Arzu)