Назарбайефниң оттура асия дөләтлири иттипақи қуруш идийиси әмәлгә ашамду?


2007.04.30

Par1274789-KYR-KAZAK-150.jpg
Казақистан прәзидәнти нурсултан назарбайәф қизғизистанни зийәт қилди. Bishkek, 26 April 2007. AFP PHOTO / VYACHESLAV OSELEDKO

Қазақистан президенти нурсултан назарбайеф өткән һәптидә қошна қирғизистанни зиярәт қилип, қирғизистан президенти қурманбек бақийеф билән көрүшүп, икки дөләтниң көп тәрәплимилик һәмкарлиқ мунасивәтлири һәққидә сөһбәтләшти һәмдә бир қатар келишимләргә қол қойди. Хәвәрләрдин қариғанда, сөһбәт җәрянида оттура асия дөләтлири иттипақини қуруш мәсилисиму музакирә қилинған икән.

Қазақистан билән қирғизистан һәмкарлиқлири чоңқурлашмақта

Қирғизистанниң "қабар"агентлиқиниң тарқатқан учурлиридин мәлум болушичә, икки дөләт рәһбири "қазақистан-қирғизистанниң дөләтләр ара кеңиши "билән "икки дөләт ташқи ишлар министирликлири кеңиши"дәп аталған икки юқири дәриҗилик бирләшмә орган қуруп чиқиш арқилиқ мәзкур икки дөләтниң һәмкарлиқлирини техиму ашуридиғанлиқини җакарлиған.

Қазақистан рәһбири нурсултан назарбайеф "бу келишимләр бизләрни қоюқ дәриҗидики бирлишиш асасида йеқинлаштуриду"дәп көрсәткән. Қазақистан президентиниң бу қетимқи зиярити қирғизистан өктичилириниң наразилиқ намайишлири, җүмлидин өктичиләрниң қурманбек бақийефниң истипа беришини һәмдә асасий қанунни әмәлгә ашурушни тәләп қилиш һәрикәтлири йүз бәргән пәйиткә тоғра кәлгән болуп, қазақистандики сиясәтшунас қәһриман ғоҗамбәрди әпәндиниң қаришичә қирғизистандики бу вәқәләрниң әтраптики хошна қазақистан, өзбекистан қатарлиқ дөләтләрдики өктичилик һәрикәтлиригиму тәсир көрситиши мумкин, нурсултан назарбайефниң бу қетимқи зиярити вәзийәтни көзитиш вә тинчландурушниму мәқсәт қилған.

Қирғизистан рәһбири назарбайефниң тәшәббуслирини қоллиди

Хәвәрләрдин қариғанда, сөһбәт җәрянида оттура асия дөләтлири иттипақини қуруш мәсилисиму музакирә қилинған. Қирғизистан президенти қурманбек бақийеф назарбайефниң оттура асия дөләтлири иттипақини қуруш идийисини қоллайдиғанлиқини тәкитләп "мән қирғизистан президенти болуш сүпитим билән бу тәшәббусни қоллаймән"дегән.

Президент қурманбек бақийеф йәнә, "муһими шуки, әгәр қирғизистан билән қазақистан бундақ иттипаққа асасән тәйяр икән, демәк биз уни қилишимиз керәк, мениңчә һәммә төт дөләтниң бир пикиргә келишини күтмәсликимиз лазим"дәп сөзини давамлаштурған.

Қәһриман ғоҗамбәрди бу һәқтә тохтилип, әмәлийәттә оттура асия җумһурийәтлиридә бундақ бирликниң мәйданға келишигә асас барлиқини, уларниң иҗтимаий-иқтисадий, җуғрапийиви вә мәдәнийәт җәһәтләрдин зич бағлинишлиқ икәнликини көрсәтти.

Башқа дөләтләрниң мәйдани техи ениқ әмәс

Назарбайеф буниңдин үч һәптә илгири оттура асия дөләтлири иттипақини қуруш идийисини йәнә бир қетим тәкитлигән болуп, гәрчә, қирғизистан буниңға қошулған болсиму, лекин һазирчә башқа оттура асия дөләтлириниң мәйдани ениқ әмәс.

Америка авази радиосиниң учуриға асасланғанда, өзбекистанлиқ сиясәтшунас пәрһат талипофниң қаришичә, гәрчә, қирғизистан бирлишишкә тәйяр болсиму, лекин өзбекистан һазирчә буниңдин өзини тартип турмақта. Бу, мәмликәт ичидики иҗтимаий-сиясий вәзийәт вә өзбекистанниң җуғрапийиви сиясий күрәштә нақулай әһвалға чүшүп қалғанлиқи билән бағлиқ. Таҗикистанда болса, районниң бирлишиши - бу пәқәт түркий хәлқләрниң өзлириниң иши, дегән қараш бар. Түркмәнистандики вәзийәт һазирчә намәлумдур.

Қәһриман ғоҗамбәрди қазақистан рәһбириниң оттура асия дөләтлири иттипақини қуруш идийисини қайтидин оттуриға қоюшиниң сәвәблири һәққидә тохтилип, қазақистанниң йеқиндин буян хитай, русийә, америка қатарлиқ дөләтләрниң тәсир даириси астида қалғанлиқи, болупму, хитай билән русийиниң қазақистанниң енергийә байлиқлирини талишиватқанлиқи, шуңа, оттура асия дөләтлири иттипақини қуруш арқилиқ өзиниң күчини ашурушқа интиливатқанлиқини оттуриға қойиду.

Қәһриман ғоҗамбәрди йәнә, әгәрдә мундақ бир иттипақниң шәкиллинип қалса, уйғурларниң кәлгүсидики сиясий вә кишилик һоқуқни қоғдаш һәрикәтлиригиму пайдилиқ болуши мумкинликини тәкитлиди.

Бундақ бир иттипақтин хитай вә русийә әндишә қиламду?

Оттура асия районида бирликкә кәлгән бир һакимийәт системиси бәрпа қилиш тарихтин буян давамлишип келиватқан әнәнә болуп, советләр иттипақи бу хил идийиләрни пантүркизм билән бағлап изчил зәрбә бәргән.

Әгәрдә оттура асияда худдий явропа иттипақиға охшаш бир иттипақ шәкиллинип қалса, буниңға алди билән узун йиллардин буян түркий хәлқләрниң сиясий бирликини халимай кәлгән русийә вә хитай қандақ қариши мумкин? дегән соалниң қоюлуши тәбиий әһвал болса керәк.(Үмидвар)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.