Nazarbayéfning ottura asiya döletliri ittipaqi qurush idiyisi emelge ashamdu?


2007.04.30

Par1274789-KYR-KAZAK-150.jpg
Kazaqistan prezidenti nursultan nazarbayef qizghizistanni ziyet qildi. Bishkek, 26 April 2007. AFP PHOTO / VYACHESLAV OSELEDKO

Qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf ötken heptide qoshna qirghizistanni ziyaret qilip, qirghizistan prézidénti qurmanbék baqiyéf bilen körüshüp, ikki döletning köp tereplimilik hemkarliq munasiwetliri heqqide söhbetleshti hemde bir qatar kélishimlerge qol qoydi. Xewerlerdin qarighanda, söhbet jeryanida ottura asiya döletliri ittipaqini qurush mesilisimu muzakire qilin'ghan iken.

Qazaqistan bilen qirghizistan hemkarliqliri chongqurlashmaqta

Qirghizistanning "qabar"agéntliqining tarqatqan uchurliridin melum bolushiche, ikki dölet rehbiri "qazaqistan-qirghizistanning döletler ara kéngishi "bilen "ikki dölet tashqi ishlar ministirlikliri kéngishi"dep atalghan ikki yuqiri derijilik birleshme organ qurup chiqish arqiliq mezkur ikki döletning hemkarliqlirini téximu ashuridighanliqini jakarlighan.

Qazaqistan rehbiri nursultan nazarbayéf "bu kélishimler bizlerni qoyuq derijidiki birlishish asasida yéqinlashturidu"dep körsetken. Qazaqistan prézidéntining bu qétimqi ziyariti qirghizistan öktichilirining naraziliq namayishliri, jümlidin öktichilerning qurmanbék baqiyéfning istipa bérishini hemde asasiy qanunni emelge ashurushni telep qilish heriketliri yüz bergen peyitke toghra kelgen bolup, qazaqistandiki siyasetshunas qehriman ghojamberdi ependining qarishiche qirghizistandiki bu weqelerning etraptiki xoshna qazaqistan, özbékistan qatarliq döletlerdiki öktichilik heriketlirigimu tesir körsitishi mumkin, nursultan nazarbayéfning bu qétimqi ziyariti weziyetni közitish we tinchlandurushnimu meqset qilghan.

Qirghizistan rehbiri nazarbayéfning teshebbuslirini qollidi

Xewerlerdin qarighanda, söhbet jeryanida ottura asiya döletliri ittipaqini qurush mesilisimu muzakire qilin'ghan. Qirghizistan prézidénti qurmanbék baqiyéf nazarbayéfning ottura asiya döletliri ittipaqini qurush idiyisini qollaydighanliqini tekitlep "men qirghizistan prézidénti bolush süpitim bilen bu teshebbusni qollaymen"dégen.

Prézidént qurmanbék baqiyéf yene, "muhimi shuki, eger qirghizistan bilen qazaqistan bundaq ittipaqqa asasen teyyar iken, démek biz uni qilishimiz kérek, méningche hemme töt döletning bir pikirge kélishini kütmeslikimiz lazim"dep sözini dawamlashturghan.

Qehriman ghojamberdi bu heqte toxtilip, emeliyette ottura asiya jumhuriyetliride bundaq birlikning meydan'gha kélishige asas barliqini, ularning ijtima'iy-iqtisadiy, jughrapiyiwi we medeniyet jehetlerdin zich baghlinishliq ikenlikini körsetti.

Bashqa döletlerning meydani téxi éniq emes

Nazarbayéf buningdin üch hepte ilgiri ottura asiya döletliri ittipaqini qurush idiyisini yene bir qétim tekitligen bolup, gerche, qirghizistan buninggha qoshulghan bolsimu, lékin hazirche bashqa ottura asiya döletlirining meydani éniq emes.

Amérika awazi radi'osining uchurigha asaslan'ghanda, özbékistanliq siyasetshunas perhat talipofning qarishiche, gerche, qirghizistan birlishishke teyyar bolsimu, lékin özbékistan hazirche buningdin özini tartip turmaqta. Bu, memliket ichidiki ijtima'iy-siyasiy weziyet we özbékistanning jughrapiyiwi siyasiy küreshte naqulay ehwalgha chüshüp qalghanliqi bilen baghliq. Tajikistanda bolsa, rayonning birlishishi - bu peqet türkiy xelqlerning özlirining ishi, dégen qarash bar. Türkmenistandiki weziyet hazirche namelumdur.

Qehriman ghojamberdi qazaqistan rehbirining ottura asiya döletliri ittipaqini qurush idiyisini qaytidin otturigha qoyushining sewebliri heqqide toxtilip, qazaqistanning yéqindin buyan xitay, rusiye, amérika qatarliq döletlerning tesir da'irisi astida qalghanliqi, bolupmu, xitay bilen rusiyining qazaqistanning énérgiye bayliqlirini talishiwatqanliqi, shunga, ottura asiya döletliri ittipaqini qurush arqiliq özining küchini ashurushqa intiliwatqanliqini otturigha qoyidu.

Qehriman ghojamberdi yene, egerde mundaq bir ittipaqning shekillinip qalsa, Uyghurlarning kelgüsidiki siyasiy we kishilik hoquqni qoghdash heriketlirigimu paydiliq bolushi mumkinlikini tekitlidi.

Bundaq bir ittipaqtin xitay we rusiye endishe qilamdu?

Ottura asiya rayonida birlikke kelgen bir hakimiyet sistémisi berpa qilish tarixtin buyan dawamliship kéliwatqan en'ene bolup, sowétler ittipaqi bu xil idiyilerni pantürkizm bilen baghlap izchil zerbe bergen.

Egerde ottura asiyada xuddiy yawropa ittipaqigha oxshash bir ittipaq shekillinip qalsa, buninggha aldi bilen uzun yillardin buyan türkiy xelqlerning siyasiy birlikini xalimay kelgen rusiye we xitay qandaq qarishi mumkin? dégen so'alning qoyulushi tebi'iy ehwal bolsa kérek.(Ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.