Назарбайеф қазақистанға йеңи өзгириш елип келәрму?
2005.12.05

Йәкшәнбә күни қазақистанда президент сайлими болуп өтти. Бу қазақистан мустәқил болғандин кейинки үчинчи қетимлиқ президент сайлимидур.
Қазақистан мәтбуатлириниң учурлиридин қариғанда, мәзкур сайламға сәккиз милйон 700 миңдин артуқ адәм қатнашқан болуп, бу пүтүн нопусниң йеримини тәшкил қилидикән.
Президент нурсултан назарбайеф нутуқ сөзләп, бу қетимқи сайламниң наһайити адил, очуқ-ашкара вә демократик кәйпиятта ичидә өткәнликини көрсәткән, әмма назарбайефниң риқабәтчилири башқичә көз қарашта болуп, улар мәзкур сайламниң хәлқара өлчәмләргә чүшмәйдиғанлиқи, президентниң барлиқ аммиви ахбарат вастилирини өз намзитиниң тәшвиқати үчүн ишләткәнликини, башқа намзатларға тосалғулуқлар пәйда қилинғанлиқидәк сайлам қаидисигә хилап ишларниң болғанлиқини тәнқид қилған.
Хәлқ назарбайевтин үмид күтмәктә
Президент назарбайеф бу қетим йәнә йәттә йиллиқ мөһләт билән қазақистан президенти болуп қайта сайланғандин кейин, қазақистанниң буниңдин кейинки йиллар ичидә йүз бериши мумкин болған өзгиришлири һәққидә түрлүк инкаслар давамлашмақта.
Бу инкасларниң асаслиқи, қазақистанда йүз бериши мумкин болған демократик ислаһатлар, иқтисадий җәһәттики тәрәққият вә хәлқниң иҗтимаий параванлиқи шуниңдәк униң ташқи сиясий истратегийиси һәм башқилардур.
Қазақистан миллий университетиниң иқтисадий-җуғрапийә факултетиниң кафедра башлиқи профессор шерипҗан надиропниң ейтишичә, назарбайефниң бу қетимқи сайламда 90 % тин юқири аваз билән риқабәтчилирини утуп чиқиши хәлқниң йәнила униңдин чоң үмидләрни күтиватқанлиқини көрситиду, чүнки, у буниңдин илгири давамлиқ түрдә мәвҗут мәсилиләрни яхшилап, қазақистанни иқтисадий һәм башқа җәһәтләрдин дунядики илғар дөләтләр қатариға киргүзүш вәдилирини бәргән болуп, хәлқ униң бу вәдилириниң әмәлгә ешишиға пурсәт яритип бәрмәкчи болса керәк.
Униң чүшәндүрүшичә, қазақистанда һазир иқтисадий җәһәттин илгириләшләр болуватиду, қазақистанниң иқтисадий күчи, башқа оттура асия дөләтләрдин он һәссә үстүндур; қазақистан һазир пәқәт нефит вә тәбиий байлиқлирини сетип өз игиликини тәрәққи қилдурмақта, президент бир қанчә йиллар ичидә қазақистанни дунядики 50 бай дөләтниң бири қилимән дегән.
Қазақистан көп қутуплуқ ташқи сиясәт йүргүзүши мумкин
Доктор шерипҗан надироп назарбайефниң буниңдин кейинки прәзидентлиқ мөһлити җәрянида ички-ташқи сиясәт җәһәттә мәлум өзгиришләр елип бериши мумкин икәнлики, бәлки униң көп қутуплуқ ташқи сиясәт йүргүзүши мумкинликини көрсәтти. Униң қаришичә, қазақистан пәқәт америка яки хитай вә яки русийә биләнла айрим йеқин мунасивәт орнатса хаталишиду, шуңа у бу дөләтләрниң һәммиси билән яхши мунасивәт қуруши керәк.
Уйғурларниң өзигә хас үмиди бар
Рәсми нопус статистикиси бойичә 300 миңдин артуқ дәп қариливатқан қазақистан уйғурлири қазақистанниң пуқралири болуш сүпити билән президент сайлимиға қатнашти, әлвәттә, уйғурларниң йәнә өзигә хас мәсилилириму мәвҗут болуп, буларниң бири уйғурларниң өз ана вәтининиң демократик һаяти, уйғурларниң сияси тәқдиригә мунасивәтлик паалийәтлири болуп һесаблиниду. Қазақистан һөкүмити хитай билән болған һәмкарлиқ мунасивити түпәйлидин уйғурларниң сиясий паалийәтлиригә чәк қоюп кәлгән иди, алмутидики уйғур сиясий паалийәтчиси, сиясийон қәһриман ғоҗәмбәрди әпәнди өзиниң җүмлидин уйғурларниң президенттин буниңдин кейин бу мәсилидә яхшилаш елип беришни күтидиғанлиқини, әмма, уйғурларниң сиясий һаятида өзгириш болушиниң қийинлиқини оттуриға қойди.
Униң қаришичә, қазақистанда йеқин кәлгүсидә демократик ислаһат болмайду, һәмдә униң ташқи сиясити болупму, хитай билән болған мунасивитидә өзгириш болуши натайин,чүнки у шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға әза болғанлиқи вә русийә билән йеқин мунасивәттә икәнлики түпәйлидин мустәқил ташқи сиясәт йүргүзәлмәйду. Бундақ әһвал астида уйғурларниң болупму , вәтәнпәрвәр уйғур тәшкилатлириниң паалийәтлири чәкләнгини чәкләнгән.
Уйғурларниң паалийәтлири вә һоқуқлириниң яхшилиниши пүтүн оттура асиядики демократийигә бағлиқ
Униң чүшәндүрүшичә, әгәрдә оттура асияниң өзбекистан, түркмәнистан , таҗикистан вә башқа җумһурийәтлиридиму худди қирғизистандикидәк демократик ислаһат елип берилип, демократийә әмәлгә ашса, у чағда қазақистанму шу йолға меңиши тәбиий, әгәр қазақистан демократик болса, у чағда уйғурларниң паалийәтлири вә һоқуқлиримдиму яхшилинишлар болуши мумкин.
Қазақистандики президент сайлимиға хәлқара көзитиш тәшкилатлириниң 1600 дин артуқ адими көзәткүчи сүпитидә қатнашқан болуп, явропа бихәтәрлик вә һәмкарлиқ тәшкилати мәзкур сайламниң йәнила хәлқара демократик сайлам өлчәмлиригә лайиқ әмәсликини көрсәткән.
Көпинчә көзәткүчиләрниң қаришичә, қазақистанда һазирчә худдий, украинийә, грузийә вә қирғизистанда йүз бәргәндәк рәңлик инқилабларниң йүз бериши мумкин әмәс болуп, бу пәқәт назарбайефниң буниңдин кейинки ички сиясити билән мунасивәтликтур. (Үмидвар)
Мунасивәтлик мақалилар
- Назарбайеф қазақистан президентлиқиға қайта сайланди
- Қазақистанда президент сайлими болди
- Қазақистанда 12 киши өзлирини президент сайлимиға кандидат көрсәтти
- Нәзәрбайеф чәтәл тәшкилатлирини сиясәткә арилашмаслиқ һәққидә агаһландурди
- Қазақистан президент сайлими бу йил декабирға орунлаштурулди
- Нәзәрбайеф, өктичиләрни қазақистанда инқилаб елип бармаслиққа агаһландурди
- Оттура асиядики диктаторлар ғәрб әллиридин "инқилап" експорт қилмаслиқни тәләп қилди
- Қазақистандики сиясий өктичи партийә паалийитиниң чәклинишидин әндишә қилмақта