Қазақистандики президент сайламниң нәтиҗиси давамлиқ тәнқиткә учримақта

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

5 - Декабир күни қазақистан президент сайлиминиң нәтиҗиси рәсмий елан қилинғандин кейин, президентлиққа қайта сайланған нурсултан назарбайеф қоллиғучилири билән. AFP

Өткән һәптидә қазақистан җумһурийитидә президент сайлими болуп, 16 йилдин буян қазақистанға рәһбәрлик қилип келиватқан нурсултан назарбайеф 90% тин артуқ аваз билән қайтидин йәнә йәттә йиллиқ мөһләт билән мәзкур җумһурийәтниң президентлиқиға сайланди.

Бирақ, қазақистандики бу президент сайлими, явропа бихәтәрлики вә һәмкарлиқи тәшкилати шуниңдәк башқа хәлқаралиқ органлар тәрипидин тәнқидләргә учрап, униң хәлқаралиқ демократик сайлам өлчәмлиригә уйғун болмиғанлиқи көрситилди. Шуниң билән бир вақитта йәнә қазақистан өктичилири бу сайлам җәрянида йүз бәргән сайлам қаидисигә болған бузғунчилиқлар һәм башқа бир қатар мәсилиләр бойичә президент нурсултан назарбайефни тәнқид қилишни давамлиқ күчәйтмәктә.

Назарбайев йәнила қанунлуқ президент

Хәлқара җәмийәтниң диққәт етибарини қозғиған қазақистанниң президент сайлимидин кейин америка һөкүмитиму өз көз қаришини оттуриға қойған болуп, 7- декабир күни мирас фондида ечилған мәхсус муһакимә йиғинида америка ташқи ишлар министирлиқиниң явропа вә явро-асия ишлириға мәсул ярдәмчи муавин министири матию бриза сөз қилип, америкиниң нурсултан назарбайефни қазақистанниң қанунлуқ сайланған президенти дәп етирап қилидиғанлиқини, бирақ, сайлам җәрянида өктичиләргә бесим ишлитилиштәк әһвалларниң садир қилинғанлиқини көрсәтти.

6-Ноябир күни америка ташқи ишлар министирлиқиниң вәкили адам әрли қазақистандики президент сайлиминиң демократик өлчәмләргә лайиқ әмәсликини көрсәткән иди.

явропа вә явро- асия ишлириға мәсул муавин ташқи ишлар министири матию бриза америкиниң назарбайефға тутқан мәйданини билдүрүп мундақ дәйду:

" Қазақистан сайлиғучилириниң арзулириниң нәтиҗидә әкис әткәнлики һечкимму талишалмайдиған пакиттур. Президент назарбайефниң қазақистанниң бир қанунлуқ президенти икәнликидә мәсилә йоқ."

Қазақистан елип берилған президент сайлиминиң кандидати жармахан туяқбайеф. AFP

Бирақ, бриза әпәнди нурсултан назабайефниң сайламдин илгири бу дөләтниң сиясий иқлимида зор яхшилаш елип баридиғанлиқини билдүргән болсиму, әмма бу қетимқи сайламниң йәнила явропа бихәтәрлик вә һәмкарлиқ тәшкилатиниң өлчәмлиригә уйғун кәлмигәнликини әскәртип йәнә мундақ деди;

"Сайламдин илгири вә сайлам җәрянидила көп мәсилиләр болған. Өктичиләрниң кәң тарқатқан тәкшүрүш доклатлирида мәлум қилинишичә, намайишта уруш йүз бәргәнлик һәққидики хәвәрләр бесилған барлиқ гезитлар йиғивелинған"

Бриза әпәнди америка һөкүмитиниң қазақистандики демократик ислаһатларға давамлиқ диққәт қилидиғанлиқини тәкитләш билән биргә йәнә пәқәт бир һөкүмәтниң қануний җәһәттики ениқ бәлгилиримилириниң болушиниң бу дөләткә узун муддәтлик сиясий муқимлиқ елип келидиғанлиқини көрсәтти.

Хәлқ иқтисадий җәһәттики мәлум яхшилинишлардин рази

Мирас фондида өткүзүлгән бу йиғинда сөз қилған оттура асия ишлири мутәхәссиси профессор ангела стәнт қазақистанниң оттура асиядики дөләтләр ичидә сиясий муқимлиқи әң яхши дөләт икәнликини көрситип, "қазақистан һазир русийә, хитай билән болған мунасивәтләрдә тәңпуңлуқ яритишта яхши нәтиҗә яратти ", деди

Профессор ангела стәнт қазақистандики демократик тәрәққият һәққидә тохталған. У америкидики җумһурийәтлик хәлқара иниститутиниң қазақистанда елип барған амминиң райини синаш нәтиҗилиригә тайинип, қазақистан пуқралириниң иқтисадий кримлиринин бурунқи бир қанчә йилидикин ашқанлиқидин пуқраларниң , дөләтниң тоғра бир йөлүнүштә кетиватқанлиқидин рази икәнликини мисал кәлтүрүп, гәрчә 70% райи синалған адәмниң өзлириниң қазақистандики демократийидин рази икәнликини билдүрсиму, әмма йәнила мәлум сандики амминиң чирикилик вә ишсизлиқтин нарази икәнлики шуниңдәк йәнә райи синалған 25% адәмниң бу дөләттә ашкара һалда өз көз қарашлирини оттуриға қоюштин қорқидиғанлиқини билдүргәнликини баян қилған.

Хәлқара җәмийәтниң тәнқидигә учриған сайлам хитай тәрипидин юқири баһаланған

Қазақистандики бу сайламниң демократик өлчәмләргә уйғун кәлмигәнлики 6-декабир күни явропа бихәтәрлик вә һәмкарлиқ тәшкилати тәрипидин рәсми йосунда тәнқитләнгән. Буниңдин ташқири америка президенти җорҗи буш нурсултан назарбайефқа телефон берип, у ниң қайтидин президентлиққа сайланғанлиқини тәбрикләш билән биргә йәнә уни сайлам җәрянида йүз бәргән сайлам қаидилиригә хилап қилмишларни тәкшүрүшкә вә демократик ислаһат қилишқа чақирған. Рәйтәрс агентлиқиниң учур беришичә, назарбайеф бушқа өз һөкүмитиниң өзлиригә болған әйибләшләрни тәкшүридиғанлиқини билдүргән.

Рәйтерс агентлиқиниң учуридин қариғанда, явропа бихәтәрлик вә һәмкарлиқ тәшкилатиниң көрситишичә, қазақистандики сайламни назарәт қилиш үчүн 43 дөләттин тәркип тапқан 460 кишилик назарәтчиләр гурупписи әвәтилгән болуп, мәзкур бирләшмә назарәт гурупписидикиләр сайлам җәрянида һәр хил шәкилдә демократик қаидиләргә хилап қилмишларниң садир қилинғанлиқини сәзгән . Әмма, хитай һөкүмити тәрипидин әвәтилгән назарәт гурупписи болса, бу қетимқи президент сайлиминиң наһайити демократик болғанлиқини, униңда һечқандақ хилап қилмишларниң садир болмиғанлиқини хуласә чиқирип, мәзкур сайламға юқири баһа бәргән шуниңдәк назарбайефни тәбриклигән.

Гәрчә, қазақистандики сайлам ахирлашқанлиқиға бир һәптә болсиму, әмма қазақистан өктичилириниң вә хәлқара җәмийәтниң тәнқиди тохтап қалғини йоқ. (Үмидвар)