Qazaqistandiki prézidént saylamning netijisi dawamliq tenqitke uchrimaqta

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

5 - Dékabir küni qazaqistan prézidént saylimining netijisi resmiy élan qilin'ghandin kéyin, prézidéntliqqa qayta saylan'ghan nursultan nazarbayéf qollighuchiliri bilen. AFP

Ötken heptide qazaqistan jumhuriyitide prézidént saylimi bolup, 16 yildin buyan qazaqistan'gha rehberlik qilip kéliwatqan nursultan nazarbayéf 90% tin artuq awaz bilen qaytidin yene yette yilliq möhlet bilen mezkur jumhuriyetning prézidéntliqigha saylandi.

Biraq, qazaqistandiki bu prézidént saylimi, yawropa bixeterliki we hemkarliqi teshkilati shuningdek bashqa xelq'araliq organlar teripidin tenqidlerge uchrap, uning xelq'araliq démokratik saylam ölchemlirige uyghun bolmighanliqi körsitildi. Shuning bilen bir waqitta yene qazaqistan öktichiliri bu saylam jeryanida yüz bergen saylam qa'idisige bolghan buzghunchiliqlar hem bashqa bir qatar mesililer boyiche prézidént nursultan nazarbayéfni tenqid qilishni dawamliq kücheytmekte.

Nazarbayéw yenila qanunluq prézidént

Xelq'ara jemiyetning diqqet étibarini qozghighan qazaqistanning prézidént saylimidin kéyin amérika hökümitimu öz köz qarishini otturigha qoyghan bolup, 7- dékabir küni miras fondida échilghan mexsus muhakime yighinida amérika tashqi ishlar ministirliqining yawropa we yawro-asiya ishlirigha mesul yardemchi mu'awin ministiri matiyu briza söz qilip, amérikining nursultan nazarbayéfni qazaqistanning qanunluq saylan'ghan prézidénti dep étirap qilidighanliqini, biraq, saylam jeryanida öktichilerge bésim ishlitilishtek ehwallarning sadir qilin'ghanliqini körsetti.

6-Noyabir küni amérika tashqi ishlar ministirliqining wekili adam erli qazaqistandiki prézidént saylimining démokratik ölchemlerge layiq emeslikini körsetken idi.

Yawropa we yawro- asiya ishlirigha mesul mu'awin tashqi ishlar ministiri matiyu briza amérikining nazarbayéfgha tutqan meydanini bildürüp mundaq deydu:

" Qazaqistan saylighuchilirining arzulirining netijide ekis etkenliki héchkimmu talishalmaydighan pakittur. Prézidént nazarbayéfning qazaqistanning bir qanunluq prézidénti ikenlikide mesile yoq."

Qazaqistan élip bérilghan prézidént saylimining kandidati zharmaxan tuyaqbayéf. AFP

Biraq, briza ependi nursultan nazabayéfning saylamdin ilgiri bu döletning siyasiy iqlimida zor yaxshilash élip baridighanliqini bildürgen bolsimu, emma bu qétimqi saylamning yenila yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining ölchemlirige uyghun kelmigenlikini eskertip yene mundaq dédi؛

"Saylamdin ilgiri we saylam jeryanidila köp mesililer bolghan. Öktichilerning keng tarqatqan tekshürüsh doklatlirida melum qilinishiche, namayishta urush yüz bergenlik heqqidiki xewerler bésilghan barliq gézitlar yighiwélin'ghan"

Briza ependi amérika hökümitining qazaqistandiki démokratik islahatlargha dawamliq diqqet qilidighanliqini tekitlesh bilen birge yene peqet bir hökümetning qanuniy jehettiki éniq belgilirimilirining bolushining bu döletke uzun muddetlik siyasiy muqimliq élip kélidighanliqini körsetti.

Xelq iqtisadiy jehettiki melum yaxshilinishlardin razi

Miras fondida ötküzülgen bu yighinda söz qilghan ottura asiya ishliri mutexessisi proféssor an'géla stent qazaqistanning ottura asiyadiki döletler ichide siyasiy muqimliqi eng yaxshi dölet ikenlikini körsitip, "qazaqistan hazir rusiye, xitay bilen bolghan munasiwetlerde tengpungluq yaritishta yaxshi netije yaratti ", dédi

Proféssor an'géla stent qazaqistandiki démokratik tereqqiyat heqqide toxtalghan. U amérikidiki jumhuriyetlik xelq'ara inistitutining qazaqistanda élip barghan ammining rayini sinash netijilirige tayinip, qazaqistan puqralirining iqtisadiy krimlirinin burunqi bir qanche yilidikin ashqanliqidin puqralarning , döletning toghra bir yölünüshte kétiwatqanliqidin razi ikenlikini misal keltürüp, gerche 70% rayi sinalghan ademning özlirining qazaqistandiki démokratiyidin razi ikenlikini bildürsimu, emma yenila melum sandiki ammining chirikilik we ishsizliqtin narazi ikenliki shuningdek yene rayi sinalghan 25% ademning bu dölette ashkara halda öz köz qarashlirini otturigha qoyushtin qorqidighanliqini bildürgenlikini bayan qilghan.

Xelq'ara jemiyetning tenqidige uchrighan saylam xitay teripidin yuqiri bahalan'ghan

Qazaqistandiki bu saylamning démokratik ölchemlerge uyghun kelmigenliki 6-dékabir küni yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati teripidin resmi yosunda tenqitlen'gen. Buningdin tashqiri amérika prézidénti jorji bush nursultan nazarbayéfqa téléfon bérip, u ning qaytidin prézidéntliqqa saylan'ghanliqini tebriklesh bilen birge yene uni saylam jeryanida yüz bergen saylam qa'idilirige xilap qilmishlarni tekshürüshke we démokratik islahat qilishqa chaqirghan. Reyters agéntliqining uchur bérishiche, nazarbayéf bushqa öz hökümitining özlirige bolghan eyibleshlerni tekshüridighanliqini bildürgen.

Reytérs agéntliqining uchuridin qarighanda, yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilatining körsitishiche, qazaqistandiki saylamni nazaret qilish üchün 43 dölettin terkip tapqan 460 kishilik nazaretchiler guruppisi ewetilgen bolup, mezkur birleshme nazaret guruppisidikiler saylam jeryanida her xil shekilde démokratik qa'idilerge xilap qilmishlarning sadir qilin'ghanliqini sezgen . Emma, xitay hökümiti teripidin ewetilgen nazaret guruppisi bolsa, bu qétimqi prézidént saylimining nahayiti démokratik bolghanliqini, uningda héchqandaq xilap qilmishlarning sadir bolmighanliqini xulase chiqirip, mezkur saylamgha yuqiri baha bergen shuningdek nazarbayéfni tebrikligen.

Gerche, qazaqistandiki saylam axirlashqanliqigha bir hepte bolsimu, emma qazaqistan öktichilirining we xelq'ara jemiyetning tenqidi toxtap qalghini yoq. (Ümidwar)