Оттура асияниң демократик мәркизи - қирғизистан


2007.04.17

kyrgyz200-1.jpg
Қирғизистан, бишкәктики һокумәткә карши намайишчилар, 2007-йили 11-април, бишкәк. AFP PHOTO / VAYCHESLAV OSELEDKO / central Bishkek, 11 April 2007

Қирғизистан өктичилириниң асасий қанунни иҗра қилишни тәләп қиливатқан наразилиқ намайишлири йәттинчи күнгә кирди. Өктичиләр президент қурманбек бақийефниң истипа беришини тәләп қилип, 19-април күни бу намайишниң һәл қилғуч басқучқа киридиғанлиқини һәтта 100 миңлиған адәмниң намайишқа иштирак қилиши мумкинликини җакарлиди.

Пәрғанә агентлиқиниң учурлириға асасланғанда, 17-април күни намайишни тәшкилләватқан " қирғизистанниң пәхирлик келәчики үчүн" вә " ислаһат үчүн" дәп аталған тәшкилатларниң бирләшмә фронти бишкәк аһалилириға мураҗәтнамә елан қилип, аһалиларни хатирҗәм болушқа шуниңдәк намайишни қоллашқа дәвәт қилди.

Ачлиқ елан қилишни өз ичигә алған намайишлар гәрчә бир һәптидин буян давамлишиватқан, сақчиларниң намайишчиларға қопаллиқ қилиш һәмдә бир нәпәр намайишчиниң намәлум сәвәб түпәйлидин өлүш әһвали келип чиққан болсиму, лекин омумий йүзлүк қалаймиқанчилиқ вә зораванлиқ вәқәлири садир болмиған.

Шуниң билән бир вақитта йәнә, әркин мәтбуатларда бишкәктики бу намайишниң өктичи рәһбәрләр тәрипидин маддий васитиләрдин пайдилиниш арқилиқ тәшкилләнгәнлики һәққидиму учурлар берилгәндин сирт буниң қандақтур демократийә байриқи көтүрүлгән һоқуқ күриши икәнлики һәққидики мулаһизиләрму елан қилинған. Ундақта? һәқиқәтән бишкәктики бу намайишлар демократик җәрянлар билән мунасивәтсизму?

Бир сәптики өктичиләр қайта бөлүнди

Мәлумки, қирғизистан 2005-йилидики март намайишлири нәтиҗисидә сабиқ президент әсқәр ақайеф һакимийити йиқилип, униң орниға өктичиләр һакимийәтни игиләш басқучиға кирди. Өктичиләр өзлириниң бу һәрикитини демократик инқилаб атиған болса, чәтәл мәтбуатлири вә көзәткүчилири буни украинийә вә грузийидә йүз бәргән "рәңлик инқилаб"ниң давами дәп қарап, " лалә инқилаби" дәп атидиған иди.

Әйни вақитта һакимийәтни игилигән өктичиләр қирғизистанниң иқтисадий тәрәққиятини тезлитип, парихорлуққа қарши туруп, хәлқниң демократик һоқуқлирини капаләткә игә қилидиғанлиқлирини изчил түрдә җакарлап кәлгән болсиму, лекин дөләттики муқимсизлиқ йәнила давамлашти вә йеңи өктичилик һәрикити башланди. Қисқиси, буниңдин бир йил илгири өктичи сүпитидә мәйданға чиқип, һакимийәтни қолға кәлтүргәнләрниң бир қисими қайтидин өзлири сайлиған президентқа қарши өктичиләр сепиға қошулди. Бу бир қатар әһвалларниң хәлқара җәмийәтниң диққитини тартиватқанлиқи шуниңдәк йәнә бир қисим көзәткүчиләрниң вә пуқраларниң өктичилик һәрикәтлиридин гуманлиниш хаишлирини пәйда қиливатқанлиқи мәлум. Қирғизистанниң америка вә канада турушлуқ баш әлчиси зәмирә сидиқова америка авази радиосиниң зияритини қобул қилип, өзиниң бишкәктә давамлишиватқан вәқәләрниң характери һәққидики қаришини вә баһасини оттуриға қоюп," һакимийәт қатлимида шәкилләнгән күчләр вәзийәтни тәртипкә селиш үчүн инқилабтин кейин асасий қанун ислаһатини әмәлгә ашуруши керәк иди. Бирақ, бу қийин бир җәряндур, чүнки инқилаб күнлиридә бир сәптә турған бирақ, кейинчә өз йолидин кәткән һәр бир сиясий гуруһ дөләт башқуруш һәм сиясий мәйдан һәққидә өзигә хас көз қарашларға игә" дәйду шуниңдәк йәнә ислаһатни әмәлгә ашуруш үчүн пәқәт инқилабла керәк әмәсликини тәкитләйду.

Қирғизистандики һәрикәтләр демократик җәрянниң ипадиси

kyrgyz150.jpg
Қирғизистан, бишкәктики һокумәткә карши намайишчилар, 2007-йили 14-април, бишкәк. AFP PHOTO / VAYCHESLAV OSELEDKO / central Bishkek, 14 April 2007

Қирғизистанлиқ сиясий паалийәтчи әдил байсалов болса, қирғизистанда болуватқан һәрикәтләрниң һәқиқәтән демократик бир җәрян икәнликигә тәбир берип, мәзкур вәқәләрниң бир башланғуч демократик җәмийәт үчүн нормал әһвал икәнлики шуниңдәк бу өктичилик һәрикитиниң техи демократик синақ басқучида туруватқанлиқи үчүн бәзибир хаталиқларниң садир болушидин сақланғили болмайдиғанлиқини оттуриға қойиду. У, бу җәрянда һәр қандақ зораванлиқ қилмишларға йол қоймаслиқни тәшәббус қилиду.

Қирғизистанда йүз бәргән вә давамлишиватқан өктичилик һәрикитини украинийидики рәңлик инқилаб билән селиштурған оттура асия анализчиси әкрәм асрарофниң " "газета.Кз" намлиқ интернәт сәһиписидә елан қилған қирғизистандики демократик җәрянларға беғишлиған мақалисидә оттуриға қоюлишичә, қирғизистан җәмийити өсүп йетиливатқан болуп, өткән йилидики "лалә инқилаби"да вә һазирқи һәрикәтләрдә худдий украинийидикигә охшаш қаттиқ тоқунушлар, қан төкүлүшләр келип чиқмиди, өктичи- намайишчилар тинчлиқ билән президентниң һоқуқ даирисини тарайтип, парламентниң һоқуқини күчәйтишни шуниңдәк асасий қанунни иҗра қилиш тәлипини давамлаштурди. Қирғизистандики бу һәрикәтләр демократик җәряндин ибарәт болсиму, лекин бу ғәрбтин мәлум дәриҗидә пәрқлиқтур.

Апторниң қаришичә, украинийидики рәңлик инқилаб русийә вә башқа дөләтләрниң ички -ташқи сияситигә тәсир көрситиш ролини ойниған болса, қирғизистандики демократик һәрикәтләр пүтүн оттура асия райониға җүмлидин униң әтрапидики өзбекистан, қазақистан, таҗикистан һәмдә хитай қатарлиқ дөләтләргә тәсир қилмай қалмайду. Шуңа, қирғизистандики вәзийәт хәлқара җәмийәтниң диққәт нәзиридә муһим салмақни игиләйду. (Үмидвар)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.